Kiedy Alfred Nobel wynalazł dynamit nie wiedział jakie konsekwencje mogą się z tym wiązać. Był przekonany, że broń ta przestraszy ludzi na tyle, że sami odstąpią od wojen. Stało się zupełnie inaczej. Dlatego, aby poniekąd oczyścić własne sumienie, 27 listopada 1895 Alfred Nobel ustanowił nagrodę swojego imienia.
Nz: Portret Alfreda Nobla, aut. Gösta Florman, Wikipedia/dp
Poszukiwacz wybuchów
– To był człowiek, który na każdą sprawę, na każde zjawisko, z którym miał do czynienia, patrzył innowacyjnie – mówiła skandynawistka Anna Marciniakówna, gość Marianny de Latour.
Młody Alfred Nobel wykształcenie otrzymywał w Sankt Petersburgu, gdzie mieszkał wraz z rodziną od 1837 roku. W 1850 roku trafił do Paryża do francuskiego badacza, chemika i fizyka, który wcześniej pracował z Ascanio Sobrero – odkrywcą nitrogliceryny.
Materiałami wybuchowymi interesował się również ojciec Alfreda, Immanuel, który konstruował miny dla wojsk rosyjskich. Pierwszej eksperymentalnej detonacji Nobel dokonał w 1862 roku w Petersburgu. Rok później otrzymał patent na tzw. zapalnik Nobla ustanawiając jednocześnie zasadę początkowego zapłonu, która miała fundamentalne znaczenie dla rozwoju techniki materiałów wybuchowych.
– To był taki burzliwy czas, kiedy było bardzo duże zapotrzebowanie na broń i to też w jakiś sposób sprzyjało jego działalności – mówiła Anna Marciniakówna.
Wynalazca dynamitu i nie tylko
Bracia Nobel wraz z ojcem często eksperymentowali w domu. Raz skończyło się to tragicznie – najmłodszy z braci zginął. Wówczas szwedzkie władze zabroniły eksperymentów z materiałami wybuchowymi na terenie Sztokholmu oraz produkcji nitrogliceryny. Alfred Nobel nie poddał się jednak i swoje badania przeniósł na barkę na jezioro Melar.
Przełomem okazało się jego odkrycie w okolicach Hamburga. Tam Nobel znalazł ziemię okrzemkową – glinkę, która nie reagowała z nitrogliceryną. Z połączenia ziemi okrzemkowej z nitrogliceryną i detonatorem powstał dynamit. Początkowo wykorzystywano go głównie przy budowie dróg i tuneli, m.in. w górach. Patent na produkcję dynamitu pozwolił mu dorobić się wielkiego majątku. Alfred Nobel założył fabryki i laboratoria w około 90 różnych miejscach w ponad 20 krajach.
Na tym wynalazku jednak nie skończył. Do końca życia zarejestrował 355 różnych patentów. – Właściwie jedyną wielką pasją jego życia i to, co to życie wypełniało była nauka i jego badania – mówiła o Alfredzie Noblu, Anna Marciniakówna.
Nz: Filharmonia Sztokholmska, w której wręczane są Nagrody Nobla, aut. anonimowy, Wikipedia/CreativeCommons (2002)
Nagroda
Nobel, który nigdy się nie ożenił, ani nie doczekał się potomka, na kilka lat przed śmiercią zaczął się zastanawiać, co ma zrobić z nagromadzonym przez lata majątkiem.
– Był to człowiek, który patrzył z troską na przyszłość ludzkości i stąd się właściwie wzięła ta myśl, żeby majątek przeznaczyć dla osób, którzy tej ludzkości służą – wyjaśniała Anna Marciniakówna. – Powstał projekt zapisania tego wielkiego majątku na rzecz fundacji. Ta z kolei miała przyznawać nagrody, które będą wsparciem dla naukowców prowadzących badania.
Tak też się stało. Realizacją testamentu obarczył Alfred Nobel wiele szwedzkich instytucji, których nawet o tym nie poinformował. Rodzina próbowała później obalić testament genialnego krewnego, co się oczywiście nie udało. Nobel wyznaczył pięć dziedzin, w których nagroda ma być przyznawana oraz zaznaczył, że wyróżniona ma zostać osoba, która uczyniła najwięcej w swojej dziedzinie.
Powstanie Fundacji Nobla zatwierdził dopiero w 4 lata po jego śmierci – 29 czerwca 1900 roku – król Szwecji i Norwegii, Oskar II. Nagrody przyznawane są w pięciu dziedzinach: fizyki, chemii, fizjologii lub medycyny, literatury oraz pokoju. Każdy z laureatów otrzymuje złoty medal, dyplom honorowy oraz nagrodę finansową (ok. 8 mln koron szwedzkich – ok. 4,5 mln zł).
Nominacje do Nagród Nobla oraz proces wyboru laureatów są niezwykle rygorystyczne. Co ciekawe, nominacje nie są ujawniane publicznie przez 50 lat. Wszystkie te czynniki spowodowały, że Nagroda Nobla jest najbardziej prestiżowym wyróżnieniem na świecie.
Posłuchaj anegdot z życia wybitnego naukowca, opowieści o jego pasji i trudnym życiu osobistym.
mb
