– Witaminy rozpoznajemy w różnych pokarmach, znamy je w postaci leków, ale (przeprowadziłem taką małą ankietę) nikt nie wie, że ich odkrywcą był Polak Kazimierz Funk – mówił w Polskim Radiu w 2018 roku Marek Borucki, autor książki "Wielcy zapomniani. Polacy, którzy zmienili świat".
Co wiemy zatem o Kazimierzu Funku – jednym z tych Polaków, którzy dokonali przełomowych dla ludzkości odkryć, a o którym jakby nie dość się pamięta?
04:10 [ PR3]PR3 (PCM) 10 wrzesień 2018 10_19_53.mp3 O Kazimierzu Funku mówi Marek Borucki, historyk, autor książki "Wielcy zapomniani. Polacy, którzy zmienili świat". Audycja Wojciecha Dorosza z cyklu "Stulecie wynalazców" (PR, 10.09.2018)
20-letni doktor chemii
Kazimierz Funk Kazimierz Funk urodził się 23 lutego 1884 roku w Warszawie w rodzinie lekarskiej, jego ojciec był dermatologiem. Po ukończeniu szkoły średniej (jako nadzwyczaj uzdolniony uczeń maturę zdał już w wieku 16 lat) wyjechał na studia do Szwajcarii. Tam, w Bernie, na wydziale chemii obronił cztery lata później doktorat pod kierunkiem sławnego już wówczas prof. Stanisława Kostaneckiego.
Młody utalentowany badacz wyjechał ze Szwajcarii do Francji, gdzie pracował w Zakładzie Biochemii Instytutu Pasteura w Paryżu. Następnie lata, 1906-1910 spędził w Niemczech. Tu rozwijał się pod okiem sławnego chemika, laureata Nagrody Nobla Emila Fischera.
W końcu Kazimierz Funk przeniósł się do Wielkiej Brytanii, by rozpocząć pracę w Instytucie Medycyny Zapobiegawczej Listera. Tu polski uczony rozpoczął badania nad przyczyną tajemniczej wówczas choroby beri-beri, "plagi ludów Dalekiego Wschodu".
18:36 Kazimierz Funk.mp3 Jakie znaczenie miało odkrycie witamin? Audycja Krystyny Mar z cyklu "Portrety Polaków". (PR, 20.02.1988)
W poszukiwaniu zagadkowej substancji
W Indiach, Chinach czy w Japonii, jak przypomniano w audycji Krystyny Mar z cyklu "Portrety Polaków", wzmianki o chorobie beri-beri znane były od setek lat. Do głównych objawów tej przypadłości zaliczano nerwowe bóle, osłabienie i porażenie mięśni, zwłaszcza mięśni nóg.
Czy podejrzewano, jakie mogą być przyczyny beri-beri? W drugiej połowie XIX wieku jeden z dowódców japońskiej marynarki podawał na przykład, że jego cierpiący na tę chorobę marynarze poczuli się znacznie lepiej, kiedy zmieniono im dietę, tzn. dodano coś więcej niż zwyczajowe ryby oraz polerowany ryż.
Niejasne związki między pożywieniem a chorobą beri-beri zajmowały różnych badaczy. Dochodzili oni do wniosku, że w łuskach ryżu – bo trop polerowanego i niepolerowanego ryżu był tu kluczowy - występuje jakaś substancja, której brak wywołuje te mięśniowe, i nie tylko, dolegliwości.
W tym naukowym procesie poszukiwania odpowiedzi na pytanie o tę "tajemniczą substancję" uczestniczył również Kazimierz Funk.
02:55 Czworka Nawiedzeni 12 styczeń 2016.mp3 O odkryciu Kazimierza Funka opowiada dr Jacek Postupolski z Państwowego Zakładu Higieny. Materiał Karola Pawłowickiego wyemitowany w audycji Patryka Kuniszewicza z cyklu "Nawiedzeni" (PR, 12.01.2016)
"Życiodajna siła"
– Funk badał występującą na Dalekim Wschodzie chorobę zwaną beri-beri, którą łączono z polerowaniem ryżu – opowiadał w Polskim Radiu dr Jacek Postupolski z Państwowego Zakładu Higieny – I zauważył, że proces ten pozbawiał ryż zewnętrznej otoczki, a tym samym zmniejszał dostępność witamin.
"Witamin", gdyż to właśnie Kazimierz Funk jako pierwszy wyizolował i nazwał – około 1912 roku - ową substancję, niezbędną, jak się okazało, do życia. Stąd też wprowadzony przez Polaka termin składający się ze słów "vita" (z łac. "życie") i "amina" (jeden ze związków chemicznych).
Kiedy Kazimierz Funk wyodrębnił z otrąb ryżowych pierwszą witaminę – określił ja jako "B1" – miał świadomość, że jego odkrycie to nie tylko wyklarowanie jednego związku, lecz także całej grupy. I się nie mylił. Późniejsze odkrycia kolejnych witamin i badania nad ich niedoborem wykazały, że awitaminoza (a beri-beri to jej skrajna postać) może być przyczyną bardzo wielu chorób.
Osiągnięcie Polaka stanowiło więc krok milowy w podejściu zarówno do diagnostyki i leczenia wielu chorób, jak i do odżywiania i znaczenia zbilansowanej diety.
Laboratoria na dwóch kontynentach
Pionier nauki o witaminach lata I wojny światowej spędził, pracując nadal nad odkrytą właśnie "substancją życia", w Stanach Zjednoczonych. W 1923 roku Kazimierz Funk wrócił jednak do – już niepodległej – ojczyzny.
Przeniósł się do Warszawy, gdzie tworzył się nowy ośrodek badań naukowych: Państwowy Zakład Higieny. Tu zaczął zajmować się badaniami nad hormonami, głównie w celu wyizolowania insuliny.
W 1927 roku Kazimierz Funk wyjechał ponownie do Francji, tam nawiązał współpracę z firmami farmaceutycznymi. Po wybuchu II wojny światowej wybrał się znowu za ocean, by w amerykańskich laboratoriach prowadzić dalsze badania.
***
Czytaj także:
***
Kazimierz Funk w ciągu swojej kariery badawczej napisał kilkaset publikacji naukowych, w tym przełomową "Die Vitamine" z 1924 roku.
Zmarł w wieku 83 lat, 19 listopada 1967, w Nowym Jorku.
jp/mb
