Henryk Józewski – kompromis wołyńskiego wojewody

Jako wojewoda wołyński próbował zrealizować prometejskie idee Piłsudskiego. Idee Polski zjednoczonej, wielonarodowej i zdolnej przeciwstawić się Rosji. Według Józewskiego kluczem do tego było wypracowanie kompromisu pomiędzy lojalnością Ukraińców wobec państwa polskiego a poszanowaniem ich praw narodowych.

Henryk Józewski, fot. Wikimedia Commons/domena publiczna

23 kwietnia 1982 zmarł Henryk Józewski, malarz, polityk i działacz niepodległościowy.

Człowiek Piłsudskiego

Połowę życia spędził w konspiracji. Przeciwko rosyjskim zaborcom, bolszewikom, hitlerowskim okupantom i komunistycznej władzy PRL. W swoich czasach należał do ludzi bardzo nowoczesnych, otwartych na zmiany i modernizację. W polityce działał bezinteresownie, przez co był w ciągłym ogniu polemik.

Przyszedł na świat w Kijowie, tam też ukończył studia matematyczne. Życie publiczne rozpoczął od konspiracji w tym mieście. Współtworzył tam Polską Organizację Wojskową. W czasie wojny polsko-bolszewickiej prowadził tajną działalność wywiadowczą.

W odrodzonej Rzeczpospolitej zajął się działalnością artystyczną. Rozwijał swoje zainteresowania malarskie i teatralne. Do polityki powrócił w 1926 roku po zamachu majowym.

Eksperyment wołyński

W 1928 roku Józef Piłsudski mianował go wojewodą na Wołyniu. Funkcję tę pełnił przez dziesięć lat. Zdawał sobie sprawę ze specyficznej sytuacji narodowościowej regionu, gdzie dominującą większość mieszkańców stanowili Ukraińcy. Prowadził politykę asymilacji, z zachowaniem i poszanowaniem ich praw, samorządu, szkolnictwa i cerkwi.

Stało się to przedmiotem krytyki ze strony zarówno partii prawicowych, przede wszystkim Obozu Narodowo-Demokratycznego, jak i lewicy - z Polską Partią Socjalistyczną na czele. Mówiono, że jest grabarzem interesów Polski i nasyca administrację państwową Ukraińcami.

Niestety po śmierci Józefa Piłsudskiego jego pozycja zaczęła słabnąć. W końcu w 1938 roku zrzekł się urzędu wojewody wołyńskiego w akcie protestu przeciwko akcji polonizacyjnej i burzeniu cerkwi. Został przeniesiony na stanowisko wojewody łódzkiego.

Konspiracja po raz drugi

II wojna światowa to okres ponownej konspiracji w życiu Józewskiego. W latach 1939-1940 służył w Komendzie Głównej Służby Zwycięstwu Polski, następnie był komendantem okręgu warszawskiego Związku Walki Zbrojnej. Współtworzył podziemny "Biuletyn Informacyjny".

Po zakończeniu II wojny światowej nie uważał swej walki za skończoną. Związał się z organizacją NIE i WiN. W 1953 roku Henryk Józewski został aresztowany przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa. Oskarżono go o "przestępczą i kontrrewolucyjną działalność oraz próbę obalenia ustroju PRL". Wyrok dożywotniego więzienia zamieniono później na karę 12 lat pozbawienia wolności. W końcu na fali amnestii 1956 roku karę anulowano.

Po wyjściu na wolność zajmował się malarstwem. Tworzył głównie pejzaże i portrety, a jego dzieła znajdują się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie. Henryk Józewski zmarł 23 kwietnia 1981. Spoczywa na warszawskich Powązkach.

Posłuchaj audycji z cyklu "Biografie niezwykłe".

 

Posłuchaj

29:29 jan henryk józewski - wojewoda wołyński___824_08_ii_tr_0-0_1136271326a30503[00].mp3 Henryk Józewski - audycja Bożeny Markowskiej z cyklu "Biografie niezwykłe". (PR, 18.11.2008)