Historia Białorusi. Część 19: Stalinizm po białorusku

Białoruś po II wojnie światowej została poddana brutalnej stalinizacji i sowietyzacji oraz procesowi wymiany ludności z PRL. W jej trakcie z Białorusi przesiedlono około 400 tysięcy Polaków, a jednym z wypędzonych był 19-letni Czesław Niemen.

"На рыштаваннях" (pl. "Na rusztowaniu") - obraz Paviela Haŭrylienki z 1960 roku

Foto: Wikimedia Commons/domena publiczna

Powojenne lata w Białoruskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej upłynęły nie tylko pod znakiem odbudowy zniszczeń, ale także po wpływem zaprowadzania sowieckich porządków.

Zmiany demograficzne

W latach 40. i 50. na Białorusi dokonała się wymiana ludności. Wysiedlono znaczną część rodzimych mieszkańców, a w tym samym czasie do Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej napłynęli Rosjanie, zatrudnieni w odbudowywanym przemyśle.

– Z Białorusi do początku lat 60. przesiedlono ponoć milion osób spośród ośmiu milionów obywateli. Napływ gości i wywózki ludności rodzimej sprawiły, że udział Rosjan wśród ludności Białorusi wzrósł do 10 procent, ale statystyka nie jest tu do końca adekwatna, bo wiemy iż Rosjanie z reguły zajmowali stanowiska kierownicze – mówił prof. Adam Dobroński w audycji Katarzyny Kobyleckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Białoruś".

Posłuchaj

10:13 sowieckie porządki do 53 roku ___301_99_iv_tr_0-0_103098153cff89c2[00].mp3 "Sowieckie porządki do 1953 roku" - audycja Katarzyny Kobyleckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Białoruś" z udziałem prof. Adama Dobrońskiego. (PR, 29.01.1999) 

Istotnym zagadnieniem dla zmiany struktury demograficznej Białorusi była wymiana ludności z Polską Rzeczpospolitą Ludową. Z Polski na Białoruś przeniosło się niespełna 35 tysięcy Białorusinów. O wiele więcej Polaków zostało wysiedlonych z Białorusi. W trakcie dwóch fal przesiedleńczych w latach 1944-1946 oraz 1955-1959 Białoruś opuściło 400 tysięcy Polaków.

– Porzucili swoje dobra, często była to ucieczka przed wywózką na Sybir i represjami – mówił prof. Adam Dobroński. – Według spisu z 1959 roku Polaków na terenie Białorusi było 540 tysięcy,  co stanowiło niespełna siedem procent mieszkańców, ale nie ma wątpliwości, że jest to wynik zaniżony.

Jednym z Polaków, którzy zostali wysiedleni z Białorusi był Czesław Niemen. Wyjechał z Grodzieńszczyzny w 1958 roku, w wieku 19 lat.

Historia Białorusi. Część 18: Rok 1944 – bilans II wojny światowej

Odbudowa czy przebudowa?

Zniszczona Białoruś wymagała natychmiastowych działań pomocowych. Związek Sowiecki wydał 1,7 miliarda rubli na odbudowę i inwestycje. Przystąpiono do budowy ciężkiego przemysłu, w znacznej mierze zbrojeniowego, przeznaczonego na ogromne potrzeby Kraju Rad.

– W 1946 roku rozpoczął się kolejny plan pięcioletni, a symbolem nowych czasów stała się fabryka traktorów w Mińsku – stwierdził prof. Adam Dobroński w audycji Polskiego Radia z 1999 roku. – Położono także wyraźny nacisk na kolektywizację. W 1955 roku nawet 80 procent ziemi w niektórych rejonach należało do kołchozów.

Równolegle wraz z odbudową wojennych zniszczeń prowadzono przebudowę białoruskiego społeczeństwa w duchu sowietyzacji i rusyfikacji. Jednym z jej elementów była zakończona w latach 50. reforma szkolnictwa. Co prawda na Białorusi powstało wiele nowych uczelni – w 1950 roku było ich aż 29 – ale jednocześnie w procesie edukacji język rosyjski zastąpił białoruski.

– Białoruski stał się językiem pogardzanym i niechcianym, kojarzonym ze wsią i ludźmi słabiej wykształconymi – mówił prof. Adam Dobroński. – Sączono pogardę do elementów tradycji, na przykład do wiary zakorzenionej zwłaszcza na terenach wiejskich i do gospodarowania na swoim.

Białorusini mieli wyrzec się narodowej tożsamości i stać się częścią komunistycznego narodu Związku Sowieckiego. Socjalistyczna Białoruś nie miała być odrębnym krajem, a jedynie jednostką administracyjną radzieckiego imperium.

***

Polskie Radio - Serwisy specjalne dla Białorusi

Zarząd Polskiego Radia podjął decyzję o pilnym zmodyfikowaniu obowiązującej ramówki i wprowadzeniu na antenie Programu 1 Polskiego Radia specjalnych serwisów informacyjnych w języku białoruskim, które będą poświęcone obecnej sytuacji w tym kraju. Dzięki należącym do PR S.A. nadajnikom Radiowego Centrum Nadawczego w Solcu Kujawskim Program 1 jest dostępny z "powietrza" na falach długich o częstotliwości 225 kHz na terenie prawie całej Europy i pokrywa zasięgiem całe terytorium Białorusi.

Specjalne serwisy informacyjne przygotowywane przez Sekcję Białoruską redakcji Polskiego Radia dla Zagranicy są emitowane 3 razy dziennie: rano po godzinie 6.30, w magazynie "W samo południe" po godzinie 12.00 oraz wieczorem po godzinie 22.00 w magazynie "Polska i Świat".

sa