Stefan Zweig był za życia bardzo popularnym pisarzem, na lata 20. I 30. XX wieku przypada szczyt jego kariery. Spod jego pióra wychodziła zarówno proza jak i poezja, a także dramat. Słynął z niezwykle ciekawych i dogłębnych biografii oraz psychologizujących powieści.
Ostatnim jego dziełem był autobiograficzny "Świat wczorajszy", z którego dziś Zweig jest bodaj najbardziej znany. W nim utrwalił niezwykły nastrój końca XIX wieku i przemian związanych z nadejściem nowoczesności.
Obywatel C. K.
Stefan Zweig wychował się w Wiedniu w bogatej rodzinie żydowskiej. Studiował filozofię, germanistykę i romanistykę w rodzinnym mieście oraz w Berlinie. Swoje wiersze zaczął publikować już w 1897 roku - jeszcze przed maturą. Zgodnie z programem dobrego wychowania, w którym znajdowały się obowiązkowe podróże, Zweig zwiedził Europę, kolonialne jeszcze Indie i Amerykę. W czasie pierwszej wojny światowej pracował w Archiwum Wojskowym w Wiedniu, a także znalazł się w Tarnowie, będącym wtedy wraz z całą Galicją w granicach cesarstwa Autro-Wegier.
- Bardzo ciekawy był dla mnie wątek związany z miastem, z którego pochodzę - opowiadał malarz Wilhelm Sasnal w audycji xxx w Polskim Radiu. - Zweig wspomina, że w czasie wojny był kimś w rodzaju bibliotekarza, ale był też wysłany w miejsce oddalone od jego rodzinnego Wiednia, i to był właśnie Tarnów. Opisuje, jak widział tam rosyjskich jeńców i żołnierzy austriackich. Wspomina, że niczym się nie różnili: jedni byli po jednej stronie ogrodzenia, drudzy po drugiej, jedni byli biedniejsi, drudzy bogatsi - o papierosy i o chleb, więc dzielili się między sobą - mówił Sasnal.
01:45 Dwójka Poranek Dwójki 11.04.2016 Sasnal.mp3 Wilhelm Sasnal poleca książkę "Świat wczorajszy" Stefana Zweiga. "Wilhelm Sasnal". Audycja z cyklu "Poranek Dwójki". (PR, 2016.04.11)
Wtedy właśnie ukształtował się zapewne pacyfizm Stefana Zweiga - w reakcji na przeżycia wojenne, a także pod wpływem przyjaciela - pacyfisty, Romaina Rollanda, francuskiego pisarza i późniejszego noblisty. Z resztą Stefan Zweig miał wielu przyjaciół ze świata sztuki i nauki, między innymi: Reinera Marię Rilkego, Józefa Rotha, Zygmunta Freuda, Hugo von Hoffmannstahla, Alberta Schweitzera czy Hermana Hessego. Utrzymywał z nimi regularny i głęboki kontakt, bardzo cenił sobie przyjaźń. Z wątków polskich - znał go i cenił polski pisarz i tłumacz, Jan Parandowski.
Niestrudzony biograf
W latach pomiędzy wojnami Stefan Zweig napisał swoje najbardziej popularne wówczas powieści i nowele: "Amok" (1922), "Strach" (1925), "Niecierpliwość serca" (1939) oraz liczne biografie, między innymi: "Joseph Fouché. Portret mężczyzny politycznego" (1929), "Maria Antonina. Portret przeciętnej kobiety" (1932), "Sigmund Freud" (1932), "Triumf i tragedia Erazma z Rotterdamu" (1934), "Maria Stuart" (1935), czy "Magellan. Mężczyzna i jego czyn" (1938).
- Najwspanialsza jego książka to biografia Józefa Fouché - mówiła tłumaczka Irena Makarewicz w audycji Doroty Gacek w Polskim Radiu. - To jest rzecz napisana wspaniale, przede wszystkim dlatego, że ta biografia nie ma na celu wybielenia Fouché. Wszyscy wiemy, był ministrem policji, pełnił różne funkcje w bardzo różnych rządach, przysługiwał się rewolucjonistom, republikanom, rojalistom, zmieniał fronty, z dnia na dzień potrafił był zwolennikiem albo zaciekłym przeciwnikiem Bonapartego. Z tej biografii wyłania się postać człowieka oczywiście złego, ale po prostu człowieka. Zaczynamy rozumieć, żeby nie tylko potępiać, oceniać że ktoś robi źle, ale żeby też wiedzieć, dlaczego ten człowiek tak się zachowuje - tłumaczyła Makarewicz.
09:01 _PR2_AAC 2020_08_24-16-45-30.mp3 Irena Makarewicz o fascynacji twórczością Stefana Zweiga. "Irena Makarewicz". Audycja Doroty Gacek z cyklu "Literackie witaminy". (PR, 2020.08.24)
W połowie lat 30. Stefan Zweig w obawie przed antyżydowskimi działaniami nazistowskich rządów nastałych w Austrii, wyjechał na emigrację - najpierw kilka lat mieszkał w Wielkiej Brytanii, ale ostatecznie w 1940 roku przeprowadził się do Brazylii. Choć mieszkał tam z żoną poślubioną niedawno w Anglii, doskwierała mu samotność i oddalenie od świata europejskiej kultury. To być może było przyczyną dramatycznej decyzji o samobójstwie, choć niektórzy wskazują na pogłębiającą się depresję i rozczarowanie terrorem II wojny światowej.
- W 1942 roku popełnił samobójstwo razem z żoną - opowiadał Wilhelm Sasnal w Polskim Radiu. - Dla niego było beznadziejne to, co stało się z Europą, bo on sam był euroentuzjastą - można tak powiedzieć. I to że po doświadczeniu pierwszej wojny światowej nadciągnęła druga, było dla niego nie do zniesienia. Nie wyobrażał sobie życia bez Europy, bez wartości europejskich - dodawał.
Świat dzisiejszy
Najważniejsza książka Stefana Zweiga, autobiograficzna "Świat wczorajszy. Wspomnienia pewnego Europejczyka" ukazała się już pośmiertnie. Z wielką pasją i niezwykle obrazowo opisuje w niej doświadczenia swojego pokolenia, wychowanego jeszcze w kulturze sztywnego, pruderyjnego XIX wieku, a doznającego rozluźnienia - nie tylko obyczajowego - wraz z nadejściem wyzwolonego wieku XX. Przemiany tego czasu, choć nieuchronne, to dla wielu ówczesnych nieprzyzwoite, gorszące, wręcz nie do przyjęcia, Zweig pokazuje na przykładzie całej, bogatej strony życia codziennego, od strojów i fryzur począwszy, a na sferze seksualnej skończywszy.
Dla wielu twórczość Stefana Zweiga była niezwykle inspirująca. Powstało wiele filmów adaptujących jego powieści oraz przedstawiających jego życie, wymieńmy tylko te najbardziej znane: "Przed świtem" (2016) w reżyserii Marii Schrader - o dwóch ostatnich latach życia Zweiga przed śmiercią w Brazylii czy "Grand Budapest Hotel" (2014) Wesa Andersona, luźno oparta na autobiografii i dwóch powieściach Zweiga.
az
