Stefan Korboński. Ostatni szef Polskiego Państwa Podziemnego

- On pierwszy dzięki swej radiostacji alarmował rząd Polski w Londynie wiadomością o porwaniu szesnastu polskich przywódców do Moskwy. Na jego barki spadły niezwykle trudne w tym okresie zadania - mówił na antenie Radia Wolna Europa publicysta Tadeusz Żenczykowski.

Stefan Korboński

Foto: Wikipedia/domena publiczna

35 lat temu, 23 kwietnia 1989 roku, zmarł Stefan Korboński, w czasie okupacji niemieckiej kierownik Walki Cywilnej Związku Walki Zbrojnej Armii Krajowej, a następnie szef Oporu Społecznego w Kierownictwie Walki Podziemnej. W marcu 1945 roku po aresztowaniu przez NKWD Jana Stanisława Jankowskiego objął obowiązki Delegata Rządu na Kraj.

Więcej archiwalnych dźwięków o Stefanie Korbońskim w serwisie - Radia Wolności >>>

Historia polskiego podziemia to nie tylko Armia Krajowa, to także, w tej samej skali ofiarności i bohaterstwa, działalność konspiracyjnych władz cywilnych i politycznych. O kolejnych dowódcach AK wiemy sporo, jednak niewiele wiemy o kolejnych Delegatach Rządu na Kraj, z których jeden zginął zamęczony przez Gestapo, a inny w niewyjaśnionych okolicznościach w więzieniu sowieckim.

Pierwszym Delegatem Rządu na Kraj był Cyryl Ratajski, drugim Jan Piekałkiewicz. Po jego aresztowaniu przez Gestapo na stanowisko Delegata mianowany został Jan Stanisław Jankowski. Ostatnim Delegatem Rządu na Kraj został 27 marca 1945 roku Stefan Korboński.

Posłuchaj

29:25 Audycja poświęcona Stefanowi Korbońskiemu.mp3 Sylwetka Stefana Korbońskiego. (RWE, 29.04.1989)

 

Aresztowanie szesnastu

Jan Stanisław Jankowski wraz z innymi czołowymi działaczami Polskiego Państwa Podziemnego został zaproszony na spotkanie z marszałkiem ZSRS, Giegorijem Żukowem w celu "doprowadzenia do normalizacji stosunków między Armią Czerwoną i polskim podziemiem".

- Zarówno Jankowski, jak i Okulicki podejrzewali, że to może być podstęp, jednak uważali, że sytuacja jest tego rodzaju, że nie mogą odmówić Sowietom tego spotkania, a jeżeli odmówią to Sowieci ogłoszą aliantom i całemu światu: "my wyciągamy rękę do Polskiego Podziemia, a oni tę rękę odrzucają" - wspominał Stefan Korboński.

Posłuchaj

15:01 Polskie Państwo Podziemne lat II wojny światowej (cz.01) Prelekcja Stefana Korbońskiego - ostatniego delegata rządu Rzeczypospolitej na Kraj, a po wojnie członka kierownictwa Polskiego Stronnictwa Ludowego - pt. "Narodziny Polskiego Państwa Podziemnego". (RWE, 1982)

Posłuchaj

14:32 Polskie Państwo Podziemne lat II wojny światowej (cz.09) Prelekcja Stefana Korbońskiego - delegata rządu Rzeczypospolitej na Kraj, po wojnie członka kierownictwa Polskiego Stronnictwa Ludowego - pt. "Rozważania nad Powstaniem Warszawskim". (RWE, 1982)

  

Wszelkie wcześniejsze obawy się potwierdziły i w marcu 1945 roku Jankowski wraz z innymi przywódcami Polskiego Państwa Podziemnego został aresztowany przez NKWD i skazany na osiem lat więzienia w tzw. procesie moskiewskim, pod fałszywym zarzutem organizowania roboty dywersyjnej przeciwko Armii Czerwonej. Zmarł 13 lutego 1953 w więzieniu sowieckim w niewyjaśnionych okolicznościach.

Ostatni Delegat Rządu na Kraj

Po aresztowaniu przez NKWD szesnastu przywódców Polski Podziemnej Rząd Polski w Londynie zatwierdził Stefana Korbońskiego na stanowisku pełniącego obowiązki Delegata Rządu na Kraj. Była to ostatnia taka nominacja.

- Jednym z niedocenianych osiągnięć Korbońskiego była osobiście przez niego zorganizowana i prowadzona łączność radiowa z Londynem. Była zupełnie niezależna od sieci wojskowej i służyła celom informacyjnym i politycznym, działała szybko i sprawnie. Wiadomość przekazana przez Korbońskiego do Anglii przed południem, nadawana była parę godzin później przez polską radiostację ukrytą pod Londynem - mówił Tadeusz Żenczykowski.

Urząd Delegata Rządu na Kraj Stefan Korboński pełnił do 27 czerwca 1945 roku. Zaledwie 4 dni później - 1 lipca Rada Jedności Narodowej rozwiązała się, kładąc kres dalszemu istnieniu Polski Podziemnej.

Aresztowany przez bezpiekę, osadzony w więzieniu najpierw w Krakowie, a potem w Warszawie Korboński odmówił wszelkiej współpracy. Nie podpisał odezwy do ujawniania się podziemia przed władzami. Po wyjściu na wolność uczestniczył w działalności parlamentarnej Polskiego Stronnictwa Ludowego. Wygłaszał tak ostre przemówienia, że zagrożony aresztowaniem musiał potajemnie opuścić kraj w listopadzie 1947 roku.

Przedostał się na Zachód i stał się jedną z najbardziej szanowanych osobistości polskiej emigracji niepodległościowej w Stanach Zjednoczonych. Tam rozwijał działalność polityczną, był m.in. przewodniczącym Zgromadzenia Narodów Ujarzmionych i prezesem Polskiej Rady Jedności Narodowej w Ameryce.

Książka Stefana Korbońskiego z 1954 roku "W imieniu Rzeczypospolitej" jest jednym z podstawowych źródeł informacji o dziejach Polski Podziemnej, zaś praca napisana w roku 1975 "Polskie Państwo Podziemne" jest próbą zwięzłego i całościowego przedstawienia działalności podziemia wojennego.

mk