Deklaracja zburzyła nie tylko Francję feudalną, ale także porządek całej ówczesnej Europy. Rewolucja Francuska ustanowiła nowy model państwa i narodu, który przetrwał do dziś.

- Wszystkie konstytucje europejskie czerpały z Deklaracji - mówił w Polskim Radiu prof. Stanisław Grodziski z Uniwersytetu Jagiellońskiego.

26 sierpnia 1789 roku przyjęto wstępny akt do przyszłej konstytucji, który zatytułowano "Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela". Wzór dla niej stanowiła Konstytucja Stanów Zjednoczonych. W Deklaracji zapisano, że naturalnymi i nieulegającymi przedawnieniu prawami człowieka są wolność, własność, bezpieczeństwo i opór przeciwko uciskowi, a ogół społeczeństwa, czyli naród, jest suwerenny. Wszyscy obywatele podlegają jednemu prawu i płacą jednakowe podatki. Zapisana w "Deklaracji" suwerenność ludu oznaczała, że źródłem wszelkiej władzy jest naród. Władza ma być sprawowana przez naród i dla narodu.

Za symboliczny początek Rewolucji Francuskiej uznaje się 14 lipca 1789, kiedy to tłum zdobył Bastylię, symbol absolutyzmu. W nocy z 4 na 5 sierpnia przestało obowiązywać poddaństwo chłopów, zniesiono ich przywiązanie do ziemi oraz wszystkie obowiązki wobec pana i Kościoła (m.in. zniesiono dziesięcinę). Zabrano wszystkie przywileje szlachcie i duchowieństwu (w tym prawo do niepłacenia podatków).

- Wszystkie konstytucje europejskie w rozdziałach poświęconych prawom jednostki i narodu czerpały z "Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela" - mówił w Polskim Radiu prof. Stanisław Grodziski z Uniwersytetu Jagiellońskiego. - Jednym z pierwszych wielkich aktów prawnych o charakterze konstytucyjnym, jaki sięgnął do "Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela" była Konstytucja 3 Maja, która w jednym ze swoich artykułów podkreśliła, że wszelka władza początek swój bierze z woli narodu.

im

1 marca 1815 roku Napoleon Bonaparte powrócił z wygnania na Elbie do Francji. 

Napoleon Bonaparte z 1200 żołnierzami wylądował na południu Francji. Po desancie wydał proklamację do armii: "Będąc na wygnaniu usłyszałem wasz głos i oto przybyłem pomimo przeszkód i niebezpieczeństw. Wasz generał, wyniesiony na tron z woli ludu i przez was ogłoszony cesarzem, znowu jest z wami. Przybywajcie pod jego rozkazy. Zedrzyjcie te przez naród wyklęte barwy, które od 25 lat łączyły wrogów Francji. Przypnijcie kolorową kokardę, wszak nosiliście ją w dniach wiekopomnej chwały".

Drogę do Paryża zagrodził Napoleonowi bohater wojny moskiewskiej i wierny sługa króla Ludwika XVIII - marszałek Michel Ney. Po nocnych rozmyślaniach i przy ogromnym entuzjazmie żołnierzy miał powiedzieć: "sprawa Burbonów stracona na zawsze" i natychmiast oddał się pod rozkazy Napoleona.

Ciekawą pamiątką panujących w tym czasie we Francji nastrojów są zachowane nagłówki prasowe, które brzmiały kolejno tak: "Potwór korsykański wylądował w zatoce Juan"; "Ludożerca idzie na Grenoble"; "Jego cesarska mość jest oczekiwany jutro w swym wiernym Paryżu".

Kiedy 20 marca 1815 Napoleon wkroczył do Paryża, przez 20 dni witano go jako zbawcę Francji. Jednak entuzjazm dla powracającego zbawcy okazał się słomianym zapałem. Rojaliści wygrywali, wykorzystywali niechęć mas do poboru i podatków oraz straszyli obcą inwazją. Zwolennikom cesarza z trudem udało się zebrać 130 tys. żołnierzy.

Waterloo - koniec Napoleona

18 czerwca 1815 pod Waterloo, niedaleko Brukseli, naprzeciw Francuzom stanęły wojska koalicji antynapoleońskiej (pruskie pod dowództwem feldmarszałka Gebharda von Blüchera i angielskie pod dowództwem księcia Arthura Wellingtona).

Prof. Jan Baszkiewicz w swojej historii Francji tak opisywał to, co nastąpiło później: "Atak na Wellingtona pod Waterloo był przeprowadzony fatalnie. W dodatku Blücherowi udało się zmylić Francuzów i dotrzeć na pole bitwy. Pod Waterloo zakończyła się ostatecznie kariera Napoleona".

Bitwa trwała od godzin przedpołudniowych do późnego wieczora. Siły militarne były wyrównane. Po stronie Cesarstwa Francuskiego walczyło 49 tysięcy piechoty i ponad 15 tysięcy kawalerii. Po stronie koalicji  antynapoleońskiej (Wielka Brytania, Królestwo Prus, Królestwo Zjednoczonych Niderlandów, Królestwo Hanoweru, Nassau i Królestwo Brunszwiku) – 50 tysięcy piechoty, ponad 12 tysięcy kawalerii.

Po całym dniu morderczych walk, kiedy zwycięstwo Francuzów było bliskie,  feldmarszałkowi Blücherowi udało się w decydującym momencie bitwy wesprzeć potężnymi siłami pruskimi Wellingtona. To przesądziło o ostatecznej klęsce Napoleona.
Po każdej stronie straty były tak samo wysokie – ponad 20 tysięcy zabitych i rannych.

– Wielka batalia pod Waterloo była ostatnią fazą napoleońskiego imperium. Napoleon swą ostatnią szansę przegrał jednak znacznie wcześniej, w bitwie narodów pod Lipskiem. Wtedy to wszystkie podbite narody wystąpiły przeciw cesarzowi – mówił historyk prof. Paweł Wieczorkiewicz.

Po klęsce pod Waterloo Napoleon bezskutecznie próbował wyjechać do Stanów Zjednoczonych. Znalazł się wreszcie na pokładzie fregaty HMS "Bellerophon", która zawiozła go do Anglii. Tam jednak został aresztowany i wywieziony na wyspę Św. Heleny, gdzie przebywał do śmierci (5 maja 1821).

Kongres Wiedeński

O wiele mniej korzystny niż pierwszy okazał się dla Francji II pokój paryski podpisany po ostatecznej klęsce Napoleona. Francja straciła niektóre tereny, musiała zapłacić olbrzymią kontrybucję i zgodzić się na okupację swych głównych twierdz.

We wrześniu 1815 roku rozpoczął obrady Kongres Wiedeński, który miał uporządkować skomplikowane problemy dynastyczne, ustrojowe i graniczne w ponapoleońskiej Europie. Jego organizatorzy mieli nadzieję, że podjęte w Wiedniu decyzję stworzą podstawy trwałego pokoju na kontynencie.

– Za zasłoną pięknych deklaracji o sprawiedliwości i pokoju toczyła się jednak bezwzględna gra dyplomatyczna, w której stawką był układ sił w Europie – mówił na antenie Polskiego Radia historyk prof. Jarosław Czubaty.

Kongres był wydarzeniem nie tylko politycznym, ale także towarzyskim i kulturalnym. Do stolicy Austrii przybyli władcy z całej Europy bądź ich reprezentanci. W Wiedniu w tym czasie przebywało około 100 tys. cudzoziemców. Obrady toczyły się w atmosferze świątecznego festynu. Wśród nieustannych balów, zabaw i przedstawień teatralnych. "Kongres nie posuwa się, kongres tańczy" – głosił popularny bon mot.

Co by było gdyby...

Jak wyglądałaby Europa, gdyby to Napoleon odniósł zwycięstwo? To pytanie zadał swoim gościom dr Januszowi Osicy i prof. Pawłowi Wieczorkiewiczowi w audycji o tytule "Cała Europa napoleońska" redaktor Andrzej Sowa.

– Zwycięstwo pod Waterloo, a nawet pod Lipskiem byłoby zbyt późne, ale już zwycięstwo w Rosji zmieniłoby bieg historii – powiedział prof. Paweł Wieczorkiewicz.

Czy zwycięstwo Napoleona było możliwe? Czy możliwe byłoby powstanie wielkiego państwa polskiego i zjednoczonej Europy?

Posłuchaj dyskusji historyków o przyczynach klęski Napoleona i możliwych scenariuszach w razie innego przebiegu wydarzeń w XIX wiecznej Europie.

mjm

167 lat temu, 26 listopada 1855 roku, zmarł Adam Mickiewicz. Przyczyna śmierci wieszcza nie jest znana do dzisiaj - różne wersje jako przyczynę podają udar mózgu, zarażenie się cholerą, a nawet otrucie arszenikiem.

Dzieciństwo

Adam Mickiewicz przyszedł na świat 24 grudnia 1798 roku na Nowogródczyźnie.

- Tak naprawdę miejsce narodzin narodowego wieszcza jest nieznane. Nikt z rodziny nigdy nie podawał konkretnej miejscowości. Historia jego narodzin stylizowana jest na legendę. Wiadomo na pewno, że przyszedł na świat w Wigilię Bożego Narodzenia – mówił Krzysztof Lipka w audycji "Adam Mickiewicz" z 1992 roku.

Jaka legenda związana jest z narodzinami poety? Posłuchaj audycji "Adam Mickiewicz".

Dzieciństwo i wczesną młodość spędził w rodzinnym dworku. Dzięki służbie, która rekrutowała się z okolicznego chłopstwa, poznał liczne ludowe baśnie, podania i legendy, które potem wykorzystywał w swojej twórczości. Wychowywał się w atmosferze wielkiej miłości do przyrody i zwierząt.

Pierwszy etap edukacji odbył w szkole dominikańskiej w Nowogródku. Był prymusem w swoim roczniku. Co ciekawe, najbardziej interesowały go nauki matematyczno-przyrodnicze. W szkole otrzymał klasyczne, oświeceniowe wykształcenie. Poznał grekę, łacinę i język francuski. Jeszcze jako uczeń zaczął dokonywać przekładów z Woltera oraz dzieł starożytnych.

W 1812 roku nastąpiły dwa ważne wydarzenia w życiu przyszłego wieszcza: najpierw po ciężkiej chorobie zmarł jego ojciec. Potem Mickiewicz był świadkiem przemarszu wojsk napoleońskich przez Nowogródczyznę, a po nieudanej ofensywie na Moskwę, także ponownego zajęcia jego rodzinnych stron przez Rosjan.

Studia

W 1815 roku Mickiewicz rozpoczął studia na Cesarskim Uniwersytecie Wileńskim. Początkowo pobierał nauki na Wydziale Matematyczno-Fizycznym, by później przenieść się na Wydział Literatury i Sztuk Wyzwolonych.

- Mickiewicz zdecydował się na seminarium nauczycielskie. Wybrał tę drogę niejako z przymusu. Po śmierci ojca był w trudnej sytuacji materialnej, a studiując w seminarium, otrzymywał stypendium w wysokości 150 rubli – mówił Piotr Dmitrowicz w audycji "Mieć 19 lat".

Mickiewicz odznaczał się wszechstronnymi zainteresowaniami. Wspomnienia mówią, że młody wieszcz był wybuchowy, miał poczucie humoru, był szarmancki, ale odznaczał się też specyficzną cechą: nie bał się krytyki oraz nie miał lęku przed narażeniem się na śmieszność.

Filomaci i Filareci

Podczas studiów Mickiewicz wraz ze znajomymi, m.in. Tomaszem Zanem i Józefem Jeżowskim założyli Towarzystwo Filomatów oraz Zgromadzenie Filaretów. Pierwsze z nich miało na celu samokształcenie, szkolenie się w sztuce pisania oraz doskonalenie moralne. Początkowo studenci chcieli zwrócić na siebie uwagę uczelni osiągnięciami naukowymi, by w przyszłości zapewnić sobie posady nauczycielskie. Jednak z czasem działalność Towarzystwa przekształciła się w kierunku działalności patriotycznej.

Podobnie rzecz miała się ze Zgromadzeniem Filaretów. W szczytowym okresie rozwoju obydwie organizacje liczyły po kilkuset członków. Kres ich działalności przerwało śledztwo w sprawie tajnych stowarzyszeń studenckich prowadzone przez carskiego kuratora oświaty Nikołaja Nowosilcowa, sportretowane później jako okrutnego rusyfikatora w "Dziadach".

Po ukończeniu studiów Mickiewicz przez pewien czas pracował jako nauczyciel w Kownie, ale nie lubił tego zajęcia. W 1819 roku poznał swoją pierwszą wielką miłość – Marylę Wereszczakównę, która niestety nie znalazła szczęśliwego zakończenia. W tym samym roku Mickiewicz zaczął pisać pierwsze zbiory poezji oraz "Dziady".

Zsyłka w głąb Rosji

W 1823 roku został aresztowany za organizowanie tajnych stowarzyszeń studenckich i wraz z przyjaciółmi osadzony w klasztorze bazylianów w Wilnie. Więzienne przeżycia znalazły potem swe odbicie w "Dziadach, cz. III". Po półrocznym pobyciu w więzieniu został skazany na zesłanie w głąb w Rosji z prawem do wykonywania zawodu i wyboru miejsca zamieszkania.

Mickiewicz mieszkał kolejno w Petersburgu, Moskwie, Odessie i na Krymie. Oczarowanie przyrodą zaowocowało powstaniem cyklu "Sonetów krymskich". W Rosji utrzymywał kontakty z rosyjskimi poetami, m.in. Aleksandrem Puszkinem, Wasilijem Żukowskim oraz dekabrystami. To właśnie wtedy napisał "Konrada Wallenroda".

W 1829 roku Mickiewicz opuścił Rosję i udał się w podróż po Europie. Odwiedził m.in. Niemcy, Włochy i Szwajcarię. Na wieść o wybuchu powstania listopadowego postanowił wrócić do Polski. Dotarł jednak tylko do Wielkopolski i z nieznanych do dziś przyczyn, nie przekroczył granicy.

Wielka Emigracja

Po upadku powstania listopadowego Mickiewicz dołączył do emigrującej do Paryża polskiej inteligencji. W stolicy Francji poznał swoją żonę - Celinę Szymanowską, z którą miał sześcioro dzieci.

Mickiewicz był aktywnym działaczem emigracyjnym: uczęszczał na spotkania, pisał liczne artykuły, przez pewien czas był nawet dyrektorem Biblioteki Polskiej w Paryżu. To właśnie wtedy napisał "Pana Tadeusza" będącego wyrazem tęsknoty za utraconą Ojczyzną. W latach 1839-1840 wykładał literaturę łacińską na Uniwersytecie w Lozannie, zaś od 1840 roku literaturę słowiańską w College de France. Ponadto żywo rozszerzał swoje zainteresowania przyrodnicze.

Fantastyka naukowa

Mickiewicz został zapamiętany przede wszystkim jako twórca romantyczny. Niewielu pamięta o tym, że narodowy wieszcz zajmował się także tym, co dzisiaj zaliczane jest do gatunku fantastyki naukowej. Mickiewicz napisał utwór pt. "Historia przyszłości", który był racjonalistyczną wizją przyszłości. Wizje przyszłości literat oparł na... filozofii oświecenia.

- Utwór może być traktowany jako prekursor fantastyki naukowej. Z owego dzieła zachowało się do dziś tylko kilka kart. Szczegóły treści wieszcz zdradził również w korespondencji z przyjaciółmi - wyjaśnił prof. Andrzej Niewiadomski w audycji "Mickiewicz - pisarz fantastyki".

Autor za namową przyjaciół sam niszczył rękopisy tego dzieła. Dlaczego? Posłuchaj audycji "Mickiewicz-pisarz fantastyki".

Według wizji Mickiewicza człowiek przyszłości miał pokonać czas i przestrzeń, a nawet nawiązać komunikację międzyplanetarną. Ziemia miała zostać pokrytą siecią dróg żelaznych i statków, dzięki którym można było łatwo przemieszczać się po całym globie. Po torach miały także poruszać się… domy i sklepy zbudowane z żelaza, do których miały zostać przymocowane kółka. Mickiewicz zaprojektował także przyrządy akustyczne, dzięki którym, siedząc w domu, można byłoby słuchać koncertu w mieście i rozmów na ulicy.

- Traktat Mickiewicza wyprzedza o wiele lat chociażby Juliusza Verne’a. W przeciwieństwie do niego przewidział, że wraz z postępem technicznym zmieni się mentalność ludzi - dodał prof. Andrzej Niewiadomski.

Co jeszcze przewidział Mickiewicz? Jak zmieniłby się człowiek wraz z postępem techniki? Posłuchaj audycji "Mickiewicz-pisarz fantastyki".

Towianizm

W 1841 roku poeta związał się z sektą moralno-religijną Koło Sprawy Bożej prowadzonej przez charyzmatycznego przywódcę Andrzeja Towiańskiego. Członkowie sekty głosili rychłe nadejście Królestwa Bożego, radykalną zmianę stosunków społecznych oraz poczytne miejsce Polski w tym procesie przemian. Krytykowali także instytucję Kościoła Katolickiego, twierdząc, że współczesna im nauka Kościoła nie pokrywa się z zasadami chrześcijaństwa. W 1844 roku, za propagowanie bonapartyzmu i towianizmu, Mickiewicz został zwolniony z uczelni.

Ostatnie lata życia

W 1848 roku Mickiewicz stworzył Legion Polski, który miał wziąć udział we włoskiej Wiośnie Ludów. Jego członkowie głosili hasła panslawizmu, uwłaszczenia chłopów, równości oraz równouprawnienia kobiet. Legion wziął udział w kilku walkach we Włoszech i Grecji, jednak został rozbity.

W 1855 roku, na wieść o wybuchu wojny krymskiej, Mickiewicz postanowił udać się do Konstantynopola, by właśnie tam utworzyć Legion Polski oraz Legion Żydowski, które miały walczyć przeciwko carskiej Rosji. Po przybyciu na miejsce zmarł nagle, 26 listopada 1855 roku. Przyczyna śmierci wieszcza nie jest znana do dzisiaj - różne wersje jako przyczynę podają udar mózgu, zarażenie się cholerą, a nawet otrucie arszenikiem.

seb/im