Wieloletnie przygotowania do ślubu
Elżbieta Habsburżanka już od początku swojego życia była przeznaczona przez rodzinę na królową Polski - miała zostać żoną Zygmunta Augusta, syna Zygmunta I Starego. Arcyksiężniczka przyszła na świat 9 lipca 1526 roku w austriackim mieście Linz. Jej matką była Anna Jagiellonka, a ojcem król niemiecki Ferdynand I Habsburg.
Przygotowania do ślubu rozpoczęto, gdy Elżbieta miała zaledwie kilka lat - zwrócono się wówczas z prośbą do papieża Klemensa VII o udzielenie dyspensy ślubnej. Mariaż musiał zyskać akceptację głowy Kościoła katolickiego, ponieważ przyszła para młoda była ze sobą blisko spokrewniona - Habsburżanka była wnuczką Władysława II Jagiellończyka, brata Zygmunta I Starego. Po uzyskaniu aprobaty biskupa Rzymu, w 1530 roku zawarto umowę przedmałżeńską. W tym samym roku Zygmunt August został koronowany vivente rege ("za życia króla") na władcę Polski. Faktyczną władzę w państwie objął jednak dopiero po śmierci ojca w 1548 roku.
Uroczyste zaręczyny młodej pary, reprezentowanej przez pośredników, odbyły się w 1536 roku.
- Małżeństwo z całą pewnością nie odpowiadało zapatrywaniom królowej Bony, która raczej, starając się neutralizować wpływy Habsburskie w Polsce, widziała jako kandydatkę na żonę syna na przykład córkę króla Francji Franciszka I – mówił historyk prof. Marek Andrzej Janicki w audycji Katarzyny Kobyleckiej z cyklu "Eureka".
14:28 polscy władcy i królowie - zygmunt ii august_v2016013299_tr_0-0_133830373bde8da8[00],mp3 O rządach Zygmunta II Augusta opowiadał historyk prof. Marek Andrzej Janicki. Audycja Katarzyny Kobyleckiej "Polscy władcy i królowie" z cyklu "Eureka". (PR, 16.10.2016)
Włoski temperament królowej Bony
Królowa matka próbowała doprowadzić do zerwania umów małżeńskich, jednak Zygmunt I Stary nie ugiął się pod jej naciskami. Od tej pory niechęć Bony Sforzy do synowej z roku na rok coraz bardziej rosła.
Arcyksiężniczka Elżbieta – w otoczeniu dwustu dworzan oraz panów świeckich i duchownych - przybyła do Polski wiosną 1543 roku. Przed Krakowem wyjechał jej na spotkanie Zygmunt August – towarzyszył mu między innymi książę pruski Albrecht Hohenzollern, kasztelan krakowski Jan Tarnowski oraz kasztelan poznański Andrzej Górka. Po uroczystym powitaniu orszak skierował się w stronę Krakowa, gdzie czekał wraz z żoną Zygmunt I Stary.
6 maja 1543 roku odbył się ślub Elżbiety Habsburżanki i Zygmunta Augusta. Tego samego dnia arcyksiężniczka została także koronowana na królową Polski. Celebracje trwały dwa tygodnie, podczas których odbywały się liczne uczty oraz bale.
Szybko okazało się, że związek Zygmunta Augusta z Elżbietą Habsburżanką nie będzie szczęśliwy. Młodemu królowi nie spodobała się młoda małżonka - zaczął jej unikać, nie jadał z nią posiłków i był dla niej oschły. Arcyksiężniczki niemieckiej nie polubiła także królowa Bona, która nie szczędziła jej przykrości. Świadczy o tym chociażby słynna kłótnia kobiet o ser parmeński. Według legendy pewnego razu Elżbieta zapragnęła spróbować tego przysmaku. Dowiedziała się o tym Bona, na której reakcję nie trzeba było długo czekać - zabroniła wydawania czegokolwiek z kuchni bez jej zgody.
Wydaje się, że nienawiść Bony do synowej wiązała się nie tylko z jej niechęcią do Habsburgów, lecz także ze zwykłą zazdrością i nadopiekuńczością.
- Zygmunt August urodził się jako długo oczekiwany męski potomek pary królewskiej i dziedzic tronu. Jego matka bardzo troszczyła się o jedynaka, zwłaszcza, że w 1527 roku podczas niefortunnego polowania w Niepołomicach straciła drugiego syna Wojciecha Olbrachta. Bona uległszy wypadkowi, poroniła – tłumaczył historyk prof. Marek Andrzej Janicki.
Zdradzona i opuszczona
- W 1542 roku owdowiała Barbara Radziwiłłówna. Po śmierci jej pierwszego męża, Stanisława Gasztołda, Zygmunt August znalazł się w Gieranojach, w których Barbara rezydowała, by zgodnie z prawem odebrać nieruchomości po Gasztołdzie, jako ostatnim z rodu. Najprawdopodobniej wówczas doszło do ich pierwszego osobistego spotkania. Jakiś czas potem zaczęły krążyć plotki, które jednoznacznie wskazywały na romans – mówił prof. Marek Andrzej Janicki na antenie Polskiego Radia.
Była to już jesień 1543 roku – Zygmunt August od kilku miesięcy był żonaty. Jego prawowita małżonka przebywała w tym czasie w ogarniętej zarazą stolicy – samotna, nieznająca języka i stale narażona na nieprzyjemności ze strony teściowej. Jedynego sprzymierzeńca miała w osobie Zygmunta Starego. Zaczęto mówić o rozwodzie, na co nie chciał się zgodzić ojciec Habsburżanki – król niemiecki Ferdynand I. Władca zagroził nawet, że nie wyda Polakom posagu córki, jeśli Zygmunt August nie pogodzi się z żoną.
Ostatecznie małżonkom udało się dojść do porozumienia, a ich stosunki uległy poprawie. Pod koniec 1544 roku Habsburżanka wyjechała wraz z Zygmuntem Augustem na Litwę i zamieszkała w Wilnie. Niedługo później jej zdrowie zaczęło się jednak pogarszać.
- Niewątpliwie Elżbieta była dziedzicznie obciążona epilepsją. Zmarła, gdy w ciągu jednej doby doświadczyła kilkunastu ataków epileptycznych – mówił historyk prof. Marek Andrzej Janicki w audycji Katarzyny Kobyleckiej "Polscy władcy i królowie".
Królowa miała wówczas zaledwie dziewiętnaście lat. Została pochowana w bazylice archikatedralnej św. Stanisława i św. Władysława w Wilnie. Jej miejsce u boku króla szybko zajęła Barbara Radziwiłłówna, którą Zygmunt August poślubił krótko po śmierci swojej pierwszej żony.
jb
