Historia

Cios w katolicyzm. Pokój augsburski i równouprawnienie luteranizmu

Ostatnia aktualizacja: 25.09.2024 05:40
25 września 1555 roku w Augsburgu podpisany został pokój między katolikami skupionymi wokół cesarza Karola V a protestanckimi książętami Rzeszy. Pokój wprowadzał zasadę cuius regio, eius religio (pol. czyja władza, tego religia), tym samym uznawał równorzędną pozycję luteranów względem katolików.
Fragment dokumentu podpisanego 25 września 1555 roku na sejmie w Augsburgu, znanego jako pokój augsburski
Fragment dokumentu podpisanego 25 września 1555 roku na sejmie w Augsburgu, znanego jako pokój augsburskiFoto: Wikimedia commons/dp

Ruch reformacyjny, zapoczątkowany wystąpieniem niemieckiego zakonnika Marcina Lutra w 1517 roku, miał na celu odnowę życia religijnego w Kościele i społeczeństwie. Ostatecznie doprowadził do rozłamu, a spory między zwolennikami i przeciwnikami reformacji nie ograniczały się bynajmniej do gorących dysput teologicznych.

- Reformacja luterańska doprowadziła do pasma walk społecznych, na przykład wojna chłopska z lat 1524-1526, i polityczno-religijnych, które objęły praktycznie całą Rzeszę i które trwały przez ponad sto lat z okładem - mówił w audycji Polskiego Radia historyk prof. Tadeusz Rosłanowski.


Posłuchaj
02:50 pokoj augsburski.mp3 Pokój augsburski - komentarz prof. Tadeusza Rosłanowskiego. Fragment audycji Andrzeja Sowy i Wojciecha Dmochowskiego z cyklu "Kronika dwóch tysiącleci". (PR, 11.05.2000)

 

Cesarz kontra protestanci (i nie tylko)

Zdecydowanie po stronie Kościoła opowiedział się Karol V Habsburg, od 1519 roku cesarz niemiecki, rozciągający swą władzę także na Hiszpanię, Niderlandy i część Italii. Ze względu na rozległe włości, ciągłe konflikty z Francją i rosnące zagrożenie ze strony Turcji, władca nie mógł poświęcić wystarczająco dużo uwagi wewnętrznym sprawom Rzeszy (jak powszechnie nazywano Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego, czyli istniejący w latach 962-1806 konglomerat niemieckich państewek połączonych osobą cesarza).

W tym czasie ruch reformatorski zdobywał kolejnych zwolenników, zarówno wśród niemieckich książąt, jak i ich poddanych. Gdy podczas sejmu w 1529 roku przyjęto ustawy wymierzone w zwolenników Lutra i innych reformatorów, pięć księstw i 14 miast ogłosiło protestację. Od tego właśnie wydarzenia Kościoły i wspólnoty wywodzące się z ruchów reformatorskich zaczęto nazywać protestanckimi.

Mimo wewnętrznych podziałów między zwolennikami różnych reformatorskich doktryn, protestanccy książęta zawiązali w 1531 roku porozumienie nazywane związkiem szmalkaldzkim (od miasta Schmalkalden). Wymierzony w Karola V sojusz znalazł poparcie m.in. Franciszka I, króla Francji otoczonej posiadłościami Habsburgów. Do walki z cesarzem włączyła się również Turcja.

Interim augsburskie

Karol V poradził sobie z tyloma przeciwnikami. W 1544 roku doprowadził do pokoju z Francją, a rok później podpisał rozejm z Turcją. Całą uwagę mógł skupić na walce z osłabionym sporami obozem protestanckim. W 1547 roku wojska Karola zwyciężyły z nielojalnymi książętami w bitwie pod Muhlbergiem.

Władca mógł narzucić protestantom ugodę przyjętą w następnym roku podczas sejmu w Augsburgu. Tzw. Interim augsburskie było kompromisem, który nie zadowalał ani protestantów, ani katolików. Prędzej czy później konflikt musiał wybuchnąć na nowo. 

Pokój w Augsburgu

W 1552 roku niemieccy protestanci ponownie wystąpili przeciwko cesarzowi i ponownie znaleźli wsparcie w katolickiej Francji. Sojusz z królem Henrykiem II, synem Franciszka I, przyniósł im pewne zwycięstwo. Zrezygnowany po porażkach i zmęczony ponad trzema dekadami rządów Karol V zgodził się na ustępstwa wobec protestantów, a sprawy Rzeszy przekazał swojemu młodszemu bratu, Ferdynandowi.

Uporządkowaniem spraw religijnych i politycznych zajmował się w 1555 roku sejm w Augsburgu. Kilkumiesięczne obrady doprowadziły 25 września 1555 roku do podpisania pokoju między katolikami a luteranami. Głównym założeniem ugody była zasada cuius regio, eius religio (pol. czyja władza, tego religia), która dawała książętom możliwość narzucenia poddanym swojego wyznania. Oznaczało to zrównanie w prawach katolicyzmu i luteranizmu. Doprowadziło także do umocnienia władzy książąt kosztem cesarza, co skutkowało pogłębieniem rozbicia politycznego Rzeszy.

***

Co istotne, pokój w Augsburgu dotyczył jedynie luteranów. Nie objął innych ruchów reformatorskich, w tym rosnącego w siłę w Niemczech kalwinizmu. Był także trudny do zaakceptowania dla katolików, szczególnie gdy w dobie soboru trydenckiego (1545-1563) w Kościele rodził się wymierzony w protestantów ruch kontrreformacji.

- Pokój w Augsburgu nie skończył konfliktów religijnych w Rzeszy, lecz je jeszcze na długi czas zintensyfikował - tłumaczył prof. Tadeusz Rosłanowski. 

Nieugaszone spory i coraz głębsze podziały religijne w Rzeszy i innych krajach zakończyły się wybuchem wojny trzydziestoletniej (1618-1648). Konflikt zbrojny, który objął głównie terytorium Rzeszy, doprowadził do ogromnych zniszczeń, wyludnienia i zastoju gospodarczego w zachodniej Europie.

th

Czytaj także

Tumult gdański. Pierwsza polska rewolucja protestancka

Ostatnia aktualizacja: 26.01.2024 05:40
Korupcja burmistrza była tylko iskrą, która podpaliła religijną beczkę prochu. Taką na początku XVI wieku był najważniejszy port handlowy Korony.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Jan Kalwin. Ponurak, który stał się praojcem nowożytnej demokracji

Ostatnia aktualizacja: 27.05.2024 06:00
Drugi z ojców reformacji był osobą trudną w obyciu i gburowatą. Osobiste przymioty nie przeszkadzały mu jednak w zdobyciu wiernych wyznawców, a utworzony przez niego ruch religijny wpłynął na rozwój świata zachodniego. 27 maja 1564 roku zmarł Jan Kalwin.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Marcin Luter. "Historia Europy wyglądałaby inaczej, gdyby nie on"

Ostatnia aktualizacja: 18.02.2024 05:40
- Ta postać skojarzona jest z ogromnym dramatem z punktu widzenia chrześcijaństwa, jakim jest rozpad Kościoła i głęboki jego podział – mówił o Lutrze publicysta Tomasz Terlikowski w Polskim Radiu. 478 lat temu zmarł Marcin Luter, duchowny, teolog i reformator Kościoła.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Albrecht von Wallenstein. Między czeskim Wallenrodem i niemieckim Juliuszem Cezarem

Ostatnia aktualizacja: 24.09.2024 05:50
441 lat temu przyszedł na świat Albrecht von Wallenstein, czeski magnat i głównodowodzący wojsk cesarskich w wojnie trzydziestoletniej. Jeden z najpotężniejszych ludzi tamtej epoki padł ofiarą własnego sukcesu i niepohamowanej ambicji. 
rozwiń zwiń