Historia

Jan Szczepanik. Wynalazca zwany "polskim Edisonem"

Ostatnia aktualizacja: 13.06.2024 05:50
- Była to postać na tyle nietuzinkowa i tak znana na świecie, że Mark Twain poświęcił Janowi Szczepanikowi jedno ze swoich opowiadań, a Gabriela Zapolska czy Jan Kasprowicz dedykowali mu swoje utwory - mówił Piotr Zarzycki z Muzeum Techniki w Warszawie.
Jan Szczepanik, 1900 r.
Jan Szczepanik, 1900 r.Foto: Wikipedia/domena publiczna

13 czerwca 1872 roku w Rudnikach koło Mościsk urodził się Jan Szczepanik, nauczyciel, wynalazca zwany "polskim Edisonem" oraz "galicyjskim geniuszem".

Po ukończeniu seminarium nauczycielskiego w Krakowie pracował jako nauczyciel w podkrośnieńskich wsiach. Mimo że był samoukiem, stał się autorem ponad 50 wynalazków i kilkuset patentów technicznych z dziedziny fotografii barwnej, telewizji czy barwnego tkactwa.

Wybitny amerykański pisarz i podróżnik Mark Twain chciał nawet kupić prawa do patentu związanego z rewolucyjnymi zmianami wprowadzonymi przez Polaka w maszynie tkackiej. I choć mu się nie udało jednym z efektów spotkań wynalazcy i pisarza jest gobelin przedstawiający Twaina utkany maszynowo przez Szczepanika według własnego szkicu.

Szczepanik wprowadził nowe metody w dziedzinie fotowłókiennictwa (nanoszenia obrazu na materiał).

– Wynalazek ten był genialny – stwierdza Piotr Zarzycki. – Zachowało się wiele prac wykonanych przez niego tą metodą i jak się patrzy na prezydenta Mościckiego czy marszałka Piłsudskiego to nie mamy wątpliwości, że to jest ich podobizna. To była w tamtych czasach absolutna sensacja – dodaje.


Posłuchaj
04:01 O Janie Szczepaniku opowiadają Dorota Truszczak i Piotr Zarzycki z Muzeum Techniki.mp3 Polski Edison - o Janie Sczepaniku opowiadają Dorota Truszczak i Piotr Zarzycki z Muzeum Techniki w Warszawie. (PR, 2013)

 

Prekursor kolorowego filmu i kolorowej fotografii

W 1897 roku opatentował telektroskop, protoplastę dzisiejszej telewizji. Było to urządzenie do przesyłania na odległość ruchomego obrazu kolorowego wraz z dźwiękiem za pośrednictwem elektryczności.

Amerykański historyk telewizji Albert Abramson w swojej książce pt. "Elektronic Motion Pictures. A history of the Television Camera" wymienił nazwisko Polaka na czołowym miejscu wśród XIX-wiecznych wynalazców telewizji. Informacja o telektroskopie wzbudziła sporą sensację w ówczesnej prasie, ale projekt z przyczyn technicznych i finansowych nie został zrealizowany.

Znany na całym świecie

Ślub Jana Szczepanika, który odbył się w 1902 roku w Tarnowie, był olbrzymim wydarzeniem.

– Podobno wszystkie urzędy były nieczynne, wszystkie sklepy były zamknięte. Ci, którzy przyjechali tego dnia z jakimiś interesami z prowincji do Tarnowa i chcieli załatwić coś w urzędach, nie mogli się nigdzie dostać, bo wszyscy urzędnicy byli na ślubie Szczepanika – wspominała w audycji Polskiego Radia nadanej w 1975 roku jego córka, Maria Szczepanik-Zboińska.

O jego wielkiej popularności świadczyły fakt, że w cukierniach sprzedawano wtedy ciastka szczepaniki, tak jak się sprzedaje napoleonki.

"Galicyjski geniusz" miał tysiące pomysłów, pracował m.in. nad łodzią podwodną, samolotem z ruchomymi skrzydłami, śmigłowcem z podwójnym układem wirnika, czy, jeszcze przed Ferdynandem von Zeppelinem, nad sterowcem. Jan Szczepanik zaprojektował karabin elektryczny, który w ciągu minuty mógł oddać kilkanaście strzałów.


Posłuchaj
19:49 jan szczepanik - edison z tarnowa_13283.mp3 O Janie Szczepaniku opowiada jego córka Maria Szczepanik - Zboińska, syn Bogdan Sczepanik - Dzikowski oraz kuzynka Zofia Zawadzka. (PR, 3.04.1975)

 

Uratował życie królowi Hiszpanii

Światową sławę Polakowi przyniosła przede wszystkim kamizelka kuloodporna wykonana z jedwabnej tkaniny z cienkimi blaszkami stalowymi. Materiałem tym wyłożono wnętrze karety króla Hiszpanii – Alfonsa XIII – co uratowało mu życie w trakcie zamachu na jego osobę. W dowód wdzięczności udekorował on Szczepanika najwyższym hiszpańskim odznaczeniem państwowym. Propozycję otrzymania odznaczenia otrzymał też od cara Rosji Mikołaja II, jednakże w tym wypadku, z pobudek patriotycznych, odmówił jego przyjęcia. Zamiast orderu otrzymał więc złoty zegarek wysadzany brylantami.

Od 1902 roku Szczepanik był związany z Tarnowem. Swoje pracownie posiadał m.in. w Wiedniu, Berlinie i Dreźnie. Zmarł 18 kwietnia 1926 roku w Tarnowie.

mk/im

Czytaj także

Twórca pierwszego warszawskiego mostu

Ostatnia aktualizacja: 19.11.2018 11:56
– Warszawa w XIX wieku miała powody do wstydu. Był to brak mostu. Jednak dzięki umiejętnościom Stanisława Kierbedzia udało się to zmienić – wyjaśnia Jerzy Lemański z Narodowego Muzeum Techniki. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Kadra techniczna II RP była wyjątkowa"

Ostatnia aktualizacja: 17.12.2018 10:50
– Po odzyskaniu niepodległości do kraju wracali ludzie, którzy już mieli odpowiednią reputację za granicą i odnosili tam sukcesy – zaznacza prof. Bolesław Orłowski. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Telegrafon. Tak 121 lat temu nazywał się prototyp magnetofonu

Ostatnia aktualizacja: 01.12.2020 05:30
W erze muzyki cyfrowej i cyfrowych odtwarzaczy, szczególnie młodszym słuchaczom, wydaje się to co najmniej dziwne. Duże magnetofony szpulowe, mniejsze i popularne "kaseciaki", czy te, które wręcz zalały cały świat – walkmany (też na kasety).
rozwiń zwiń
Czytaj także

Henryk Magnuski - to on wymyślił walkie-talkie

Ostatnia aktualizacja: 30.01.2020 05:52
Jakże często zdarza się nam spojrzeć na jaką rzecz czy urządzenie o dość dużym skomplikowaniu technologicznym i zadać sobie pytanie – jak to działa, kto to wymyślił. Jednym z takich urządzeń jest popularne w swoim czasie "walkie-talkie", czyli po polsku "krótkofalówka". Dokładnie dzisiaj przypada 111 rocznica urodzin Henryka Magnuskiego, polskiego inżyniera i wynalazcy, właściciela 30 patentów i wielu publikacji w USA, który często określany jest ojcem krótkofalówki.  
rozwiń zwiń
Czytaj także

Rozmowa z prędkością światła. Aleksander Bell i fototelefon

Ostatnia aktualizacja: 03.06.2024 05:45
3 czerwca 1880 roku Aleksander Graham Bell przeprowadził pierwszą transmisję telefoniczną bez użycia kabla. Zaledwie cztery lata po opatentowaniu telefonu powstało urządzenie, które przesyłało dźwięk za pośrednictwem wiązki światła. Wynaleziona przez Bella technologia do dziś jest w użyciu.
rozwiń zwiń