Lew Tołstoj – myśliciel blisko ludzi

– Był ekscentryczny, a ta ekscentryczność brała się z przekonania, że wszystko jest całkiem inaczej niż ludzie sądzą, i że tylko on jeden, hrabia Lew Tołstoj, ma rację – mówił o rosyjskim pisarzu krytyk literacki i filmowy, Jan Gondowicz.

Lew Tołstoj w gabinecie (1908), aut. Sergey Prokudin-Gorsky, źr. Biblioteka Kongresu USA, Wikipedia/dp

Chłopski hrabia 

Potomek dwóch rodzin arystokratycznych, Tołstojów i Wołkońskich, urodził się 9 września 1828 roku  w Jasnej Polanie. Orientalistykę oraz studia prawnicze na Uniwersytecie Kazańskim podjął w 1844 roku, ale po 3 latach je przerwał. W tym czasie jednak rozwija się jego zainteresowanie filozofią, zwłaszcza myślą Jeana-Jacques’a Rousseau, która wywarła ogromny wpływ na Tołstoja i jego twórczość.
– Są w życiu pisarzy takie momenty zupełnie przełomowe, po których pisarz jest już zupełnie kimś innym niż był poprzednio – mówił Jan Gondowicz w audycji "Biografie dźwiękowe".

Anarchista i społecznik

Kiedy wybucha wojna krymska, Lew Tołstoj zaciąga się do wojska. Fakt ten może dziwić w zestawieniu z głoszonymi później przez niego hasłami pacyfistycznymi i anarchistycznymi. W 1857 roku wybiera się w podróż po Europie, poznaje Paryż, Szwajcarię i naładowany nowymi ideami wraca do Rosji. Po powrocie do Jasnej Polany angażuje się w działalność społeczną.

– W lipcu 1862 roku otworzył w swoim majątku na Jasnej Polanie szkoły dla dzieci chłopskich – podkreślał Gondowicz. – Niesłychanie się w to angażuje, mówi, że nie będzie już żadnej prozy pisał, tylko będzie uczył i ten lud podnosił.
Plany Lwa Tołstoja przerywa car Aleksander II, którego Kancelaria Osobista przeprowadza dogłębną rewizję w posiadłości pisarza.Tołstoj był uważany za osobistość podejrzaną, którą trzeba mieć pod specjalnym nadzorem. Wtedy zrezygnował z działalności pedagogicznej.
– Zaczęto przyjmować, iż w Rosji są  dwie władze: car po jednej stronie, a hrabia Lew Tołstoj ze swoim kolosalnym autorytetem moralnym po drugiej – powiedział Jan Gondowicz. – Obie te władze są wobec siebie bezsilne i obie mogą się tylko nawzajem kontrolować.  
Moralista Rosjan
Działalności Lwa Tołstoja nie można ograniczyć jedynie do tej literackiej. W swoich czasach funkcjonował niemal jako prorok. W powieściach Tołstoja forma publicystyczna, filozoficzna i naukowa przeplatały się, dając w efekcie coś więcej niż tylko zwyczajną powieść, jego książki były wręcz traktatami filozoficznymi.

Lew Tołstoj z wnukami, aut. nieznany (1909-1910), Wikipedia/dp

Ślub z Zofią Bers w 1862 roku odmienił jego życie. Tołstoj poświęcił się rodzinie, obowiązkom gospodarza i literata. Zaczęły się również klarować jego dość radykalne poglądy. Rząd zakazał jego pism, a z Cerkwi został ekskomunikowany i wydalony. W latach 70. XIX wieku również wyłoniła się jego religijno-społeczno-etyczna koncepcja, w której przekonywał do ciągłego doskonalenia się jednostki oraz do nieprzeciwstawiania się złu przemocą.
– Próbował się wybić na nieśmiertelność nie tylko piórem, ale także własnym ciałem, o które zaczął szalenie dbać – mówił o specyficznej idei "nieśmiertelności" Tołstoja, Jan Gondowicz.

Uczniowie

Diet i zaleceń zdrowego trybu życia według Tołstoja przestrzegać miało nawet 20 milionów jego uczniów. Z czasem zaczął odczuwać coraz większy dyskomfort związany z sytuacją rodzinną. Z jednej strony poświęcał się rodzinie, z drugiej był osamotniony w swoim ascetycznym podejściu do życia.
10 listopada 1910 roku opuścił Jasną Polanę i udał się na południe kraju. Umarł 10 dni później. Jego książki i działalność publicystyczna do dziś cieszą się ogromną popularnością.
– Niezależnie od wartości literackiej jego książek, która jest ogromna, zobaczono w nim kogoś, kto tylko siłą własnego umysłu, własnej pracy moralnej, może się stać sędzią współczesnego sobie świata - stwierdził krytyk literacki Jan Gondowicz.
mb