589 lat temu, 1 czerwca 1434 roku, zmarł Władysław Jagiełło. Monarcha zasiadał na tronie przez 48 lat, co czyni go najdłużej panującym polskim władcą. Król przyczynił się do chrystianizacji swojej litewskiej ojczyzny, umocnił pozycję Polski na arenie międzynarodowej, złamał potęgę silnego Zakonu Krzyżackiego i dał początek poważanej w Europie dynastii Jagiellonów.
Władca Litwy
Jagiełło był wnukiem Giedymina i synem Olgierda, obaj piastowali godność wielkich książąt litewskich. Nie znana jest dokładna data urodzin jednego z najważniejszych polskich królów, a historycy biorą pod uwagę dwie możliwości: 1352 lub 1362 rok. Trudno jest zatem ustalić, czy był drugim czy dopiero szóstym synem Olgierda z jego drugą żoną Julianną Twerską. Tak czy inaczej, w 1377 roku to właśnie Jagiełło objął litewski tron.
40:14 historia żywa_ dziedzictwo władysława jagiełły – bez dzwiekow.mp3 Audycja "Historia żywa" poświęcona najdłużej panującemu polskiemu królowi Władysławowi Jagielle. Gościem Doroty Truszczak jest prof. Andrzej Nowak (PR, 18.01.2021)
- Stał się kandydatem do objęcia władzy na Litwie tylko dlatego, że ojciec go wyznaczył do tej roli. Choć nie był najstarszy, to widocznie Olgierd uznał go za najzdolniejszego i najbardziej nadającego się do sprawowania władzy - mówił w audycji Polskiego Radia historyk prof. Andrzej Nowak.
Jagiełło zdobył i utrzymał władzę mimo licznej konkurencji, bowiem w 1377 roku żyło niemal 40 synów, wnuków i prawnuków Giedymina. Młody władca musiał mierzyć się także z agresywną polityką sąsiadów. Litwa zaangażowana była w dwa wyczerpujące konflikty: z Moskwą na wschodzie i przede wszystkim z Zakonem Krzyżackim na zachodzie.
Utrzymanie ogromnego, liczącego niemal milion kilometrów kwadratowych, kraju zamieszkanego w zdecydowanej większości przez prawosławną ludność ruską, stawało się coraz trudniejsze.
- Jagiełło miał do wyboru trzy wyjścia: przyjąć chrzest od wielkiego mistrza Zakonu, co wiązałoby się z tym, że Litwa stałaby się krajem bezpiecznym, ale zależnym. To byłoby trudne do przyjęcia dla Jagiełły. Drugim wyjściem był ślub, którym Jagiełło połączyłby się z Rurykowiczami, rodem wielkich książąt moskiewskich. Pojawiła się także trzecia opcja, jaką była polska korona i ślub z Jadwigą, polskim królem - tłumaczył prof. Andrzej Nowak.
Litwin zdecydował się na ostatnią z propozycji.
Złamanie potęgi Krzyżaków
Jagiełło, nim poślubił 13-letnią władczynię z rodu Andegawenów, musiał zostać ochrzczony w obrządku łacińskim. Zarówno Polacy jak i Litwini wierzyli, że chrzest litewskiego władcy, a zatem symbolicznie i całej Litwy, pozbawi podstaw istnienia Zakon Krzyżacki, który za swój cel przyjął chrystianizację pogańskich ludów. Gdyby jednak Krzyżacy nie zmienili swojej agresywnej polityki, opór miał im postawić silny sojusz militarny Polski i Litwy.
Porozumienie obu krajów zostało przypieczętowane 14 sierpnia 1385 roku w Krewie, gdzie doszło do podpisania unii polsko-litewskiej. Oba państwa miała łączyć osoba władcy. W następnym roku Jagiełło przyjął chrzest i imię Władysław po zasłużonym polskim monarsze - Łokietku. Następnie ożenił się z Jadwigą i został koronowany na króla Polski.
Długie, niemal półwieczne, rządy Władysława Jagiełły zdominowane były przez zmagania z Krzyżakami. Podczas wielkiej wojny z lat 1409-1411 doszło do wspaniałego zwycięstwa w bitwie pod Grunwaldem. Polacy i Litwini, wsparci m.in. posiłkami tatarskimi, rozgromili zachodnioeuropejskie rycerstwo i złamali potęgę militarną Zakonu. Głównym dowódcą połączonych sił był Jagiełło.
Silną pozycję dyplomatyczną Krzyżaków, wspieranych zarówno przez papieża jak i niemieckiego cesarza, Polacy podkopali kilka lat później na soborze w Konstancji, gdzie rozstrzygano polsko-krzyżacki spór. Poselstwo, któremu przewodził profesor z Uniwersytetu Krakowskiego Paweł Włodkowic, przedstawiło na tyle silną argumentację, że konflikt został rozstrzygnięty na korzyść Polski.
- Nie byłoby tego sukcesu, gdyby nie Jagiełło, który w 1400 roku na nowo otworzył Uniwersytet Krakowski. Błyskawiczne odrodzenie uczelni, wspaniała praca wykonywana tam przez znawców prawa międzynarodowego sprawiła, że ta polemika na soborze w Konstancji była możliwa - wyjaśniał w radiowej audycji prof. Andrzej Nowak.
Zbliżenie z Litwą i wzrost pozycji szlachty
Rządy Jagiełły to także kolejne porozumienia Polski z Litwą. W 1401 roku w ramach unii wileńsko-radomskiej król odstąpił swojemu bratu stryjecznemu, Witoldowi, dożywotni tytuł wielkiego księcia litewskiego. Władysław zachowywał jednak władzę zwierzchnią nad krewnym.
Ważniejszą dla dalszych losów obu państw była unia podpisana w 1413 roku w Horodle. Zgodnie z jej postanowieniami Witold zachowywał tytuł wielkiego księcia, ale musiał poprzysiąc wierność Jagielle. Po śmierci Witolda polski król i możni mieli zadecydować o wyborze jego następcy. Do tego 47 litewskich rodów bojarskich otrzymało polskie herby szlacheckie. Oba narody miały się wspierać w polityce zagranicznej, a ich reprezentanci spotykać na wspólnych sejmach.
Za czasów Władysława Jagiełły wzrosło też znaczenie rycerstwa. Władca, który chciał, aby tron odziedziczyli jego synowie, musiał zadbać o przychylność możnych. Szlachta otrzymała od króla liczne przywileje, a najważniejsze z nich, jedleńsko-krakowskie, wydane w 1425 i 1430 roku, gwarantowały rycerstwu nietykalność majątkową i osobistą.
- To jest podstawa wolności obywatelskich, jeśli władza nie może wtrącić nikogo do lochu bez wyroku sądowego. W Anglii czekano na takie prawo do roku 1689, we Francji takie wolności staną się faktem dopiero po rewolucji francuskiej - mówił prof. Andrzej Nowak.
Do czterech razy sztuka
Przywileje, dzięki którym potomkowie Jagiełły mieli zasiąść na polskim tronie, wydane zostały, gdy król znajdował się już w podeszłym wieku. Dopiero wtedy bowiem monarcha spłodził pierwszego syna.
Owocem małżeństwa ze zmarłą w 1399 roku Jadwigą była tylko córka Elżbieta Bonifacja, która zmarła kilka dni po narodzinach. Drugie małżeństwo z Anną Cylejską, wnuczką Kazimierza Wielkiego, również nie przyniosło męskiego potomka - z tego związku narodziła się tylko córka Jadwiga. Trzecią żoną Jagiełły była jego dawna miłość, trzykrotnie owdowiała Elżbieta Granowska. Małżeństwo to, ze względu na wiek wybranki, spotkało się z powszechną krytyką, gdyż tak jak się spodziewano, nie dało potomstwa.
Po pochowaniu trzeciej żony w 1420 roku, Jagiełło ożenił się z bardzo młodą Zofią Holszańską. To właśnie czwarta małżonka Litwina urodziła mu synów i późniejszych polskich królów - Władysława Warneńczyka i Kazimierza Jagiellończyka.
W polskim interesie
Jagiełło przez długi czas postrzegany był jako nieokrzesany, pogański barbarzyńca z litewskiej puszczy. Tę czarną legendę władca zawdzięcza w dużej mierze kronikarzowi Janowi Długoszowi, który znajdował się pod wpływami swojego mistrza kardynała Zbigniewa Oleśnickiego, przywódcy antykrólewskiej opozycji.
14:08 polscy władcy i królowie - władysław ii jagiełło.mp3 O Władysławie Jagielle opowiada historyk prof. Stanisław Rosik. Audycja "Polscy władcy i królowie" prowadzona przez Dorotę Truszczak (PR, 04.09.2016)
- Jan Długosz nie przepadał za Jagiełłą. Opis bitwy pod Grunwaldem wykreował tak, że przez wiele pokoleń uważano, że to Witold był głównym dowódcą. Nawet Jan Matejko umieścił Witolda w centralnym punkcie swojego obrazu - mówił w radiowej audycji historyk prof. Stanisław Rosik.
Wbrew opiniom Długosza, Jagiełło dbał o polskie interesy, co udowodnił nie tylko w sporze z Krzyżakami. W 1420 roku monarcha otrzymał kuszącą propozycję objęcia władzy w bogatych Czechach. Kraj ten był jednak pogrążony w konflikcie, który wybuchł po spaleniu na stosie podczas soboru w Konstancji Jana Husa uznanego przez Kościół katolicki za heretyka.
06:54 jagiełło przywódcą europy Środkowej___680_01_iv_tr_0-0_1cf5a82d[00].mp3 O polityce zagranicznej prowadzonej przez Władysława Jagiełłę mówi historyk dr hab. Grzegorz Myśliwski. Audycja "Kronika polska" przygotowana przez Andrzeja Sowę (PR, 15.02.2001)
- Przyjęcie korony spowodowałoby wciągnięcie Polski w wir wojen husytów z Rzeszą, co nie było na rękę stronie polskiej. Poza tym opowiedzenie się po stronie ruchu uważanego za herezję bardzo zaszkodziłoby pozycji Polski na arenie międzynarodowej. Trzeźwa kalkulacja polityczna Jagiełły zdecydowała o odmowie przyjęcia czeskiej korony - wyjaśniał w audycji "Kronika polska" historyk dr hab. Grzegorz Myśliwski.
Skromny, cierpliwy, taktowny
Zdaniem prof. Andrzeja Nowaka dziś większość historyków zgadza się z pozytywną oceną Władysława Jagiełły. Badacze doceniają jego zmysł polityczny i takt w postępowaniu z ludźmi i narodami.
- Bez tego taktu i umiejętności godzenia interesów polskich i litewskich elit ta unia by nie przetrwała. Nie doszłoby też do stopniowego poszerzania znaczenia Polski na arenie międzynarodowej - oceniał w audycji "Historia żywa" historyk.
Król rodem z Litwy cechował się cierpliwością, skromnością, schludnością obyczajów i rozwagą w podejmowaniu decyzji. Stronił od alkoholu, pił tylko wodę, często zażywał kąpieli, a od zgiełku tłocznego Krakowa wolał prowincję, polowania i kontakt z naturą.
- W kronikach podkreślano, że Jagiełło kochał las. Podobno zszedł z tego świata, bo zasłuchał się za długo w śpiew słowików i zachorował na płuca - mówił prof. Stanisław Rosik.
Władysław Jagiełło, najdłużej panujący polski król, zmarł 1 czerwca 1434 roku.
th
