17 września

Alianci przeprowadzają operację Market Garden.

1944 - Była to największa podczas drugiej wojny światowej akcja powietrzno-desantowa, w której wzięła udział między innymi 1. Samodzielna Brygada Spadochronowa generała Stanisława Sosabowskiego. Celem Market-Garden było umożliwienie aliantom przełamania niemieckiej obrony od zachodu i tym samym szybsze zakończenie wojny. Operacja zaplanowana na dwa dni, rozpoczęła się 17 września 1944 roku, a zakończyła 26 września porażką. "Market" był kryptonimem akcji lądowania amerykańskich, brytyjskich i polskich spadochroniarzy w rejonie poszczególnych mostów. Kryptonim "Garden" oznaczał równoczesną ofensywę wojsk lądowych. Przez wiele lat Anglicy obciążali Polaków winą za porażkę operacji, dopiero pięć lat temu polscy żołnierze zostali zrehabilitowani. W 2006 roku opublikowano dokumenty historyczne, według których przyczyną śmierci tak wielu ludzi, były błędy taktyczno-organizacyjne brytyjskiego dowództwa. Zdaniem historyków, polscy żołnierze dzięki odwadze i bohaterstwu umożliwili odwrót tysiącom Anglików. Generał Sosabowski, który został dyscyplinarnie zwolniony z wojska i do końca życia pracował jako robotnik, pośmiertnie otrzymał holenderski medal Brązowego Lwa. Królowa Beatrix odznaczyła w 2006 roku Pierwszą Polską Samodzielną Brygadę Spadochronową najwyższym odznaczeniem wojskowym Holandii, Orderem Wojskowym Wilhelma. W całej operacji Market-Garden po stronie aliantów wzięło udział ponad 84 tysiące ludzi. Zginęło lub zostało ciężko rannych blisko 17 tysięcy żołnierzy alianckich. Straty niemieckie szacuje się na liczbę od 26. do prawie 30. tysięcy żołnierzy wraz z zaginionymi. O operacji Market -Garden opowiada słynny film w reżyserii Richarda Attenborough zatytułowany "O jeden most za daleko". Dramat został nakręcony w 1977 roku na podstawie powieści Corneliusa Ryana. Rolę generała Stanisława Sosabowskiego zagrał Gene Hackman. Historycy podkreślają, że klęska aliantów w Market-Garden była jednocześnie ostatnim taktycznym zwycięstwem Trzeciej Rzeszy, które przedłużyło o rok wojnę w Europie. Operacja została zaplanowana przez marszałka Bernarda Montgomery`ego, który mimo wielkiego ryzyka, przekonał do niej generała Dwighta. Na niepowodzenie Market-Garden miały wpływ między innymi: zlekceważenie potencjału niemieckiej obrony, wzmocnionej w ostatniej chwili pancernymi jednostkami Waffen-SS, problemy z łącznością, zawiodło również zaopatrzenie wojskowych samochodów w paliwo. Straty wśród wszystkich desantowanych jednostek były olbrzymie. Wyniosły blisko 12. tysięcy spadochroniarzy z liczby 35. tysięcy desantowanych żołnierzy. Polacy zostali zrzuceni na spadochronach nad Driel i w rejonie Grave. W akcji w rejonie Driel poległo 1400. Brytyjczyków i stu Polaków. 1. Samodzielna Brygada Spadochronowa, która liczyła 1674. spadochroniarzy, straciła ich 434.

Pozostałe wydarzenia:

980 - Urodził się Avicenna, właściwe nazwisko Abu Ali Husajn ibn Abdallah ibn Sina, arabski filozof, lekarz, przyrodnik. (zm. 1037)

1253 - W Asyżu papież Innocenty IV kanonizował biskupa Stanisława ze Szczepanowa.

1374 - Przywilej w Koszycach: Ludwik Węgierski, w zamian za uznanie prawa do korony polskiej jednej ze swych córek, wydał dla szlachty przywileje znacznie osłabiające władzę królewską na korzyść szlachty.

1621 - Zmarł Robert Bellarmin, święty, włoski teolog, jezuita, doktor Kościoła i krytyk protestantyzmu. Usystematyzował wykład tradycyjnej doktryny katolickiej, zwłaszcza o Kościele. Jako inkwizytor nadzorował proces i egzekucję na stosie Giordano Bruno, miał też udział w pierwszym potępieniu Galileusza. Kanonizowany w 1930 roku. Urodził się 4 października 1542 roku. 390. rocznica

1657 - Polska zawarła z elektorem Fryderykiem Wilhelmem traktaty welawsko-bydgoskie: w zamian za przejście na stronę Rzeczpospolitej elektor został zwolniony z zależności lennej. 1701 - Zmarł Stanisław Papczyński, pijar, błogosławiony Kościoła katolickiego, założyciel Zgromadzenia Księży Marianów. Beatyfikowany w 2007 roku. 310. rocznica

1771 - Zmarł Tobias Smollett, szkocko-angielski pisarz i wydawca. Redagował między innymi pierwsze w Anglii niezależne pismo krytyczno-literackie "Critical Review". Napisał humorystyczną powieść "Wyprawa Onufrego Clinkera". Był pierwszym angielskim pisarzem, który utrzymywał się wyłącznie z twórczości literackiej, nie mając innych źródeł dochodu. Urodził się 16 marca 1721 roku. 240. rocznica

1787 - Federalna Konwencja Konstytucyjna pod przewodnictwem Jerzego Waszyngtona podpisała w Filadelfii akt pierwszej konstytucji Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej.

1809 - Zakończyła się wojna rosyjsko-szwedzka. Podpisano traktat pokojowy w Friedrikshamm, na mocy którego Finlandia została przyłączona do Rosji. Okupacja trwała do 1917 roku.

1829 - W Adrianopolu podpisano w rosyjsko-turecki traktat pokojowy, przyznający Rosji wybrzeże Morza Czarnego, autonomię Mołdawii i Wołoszczyzny oraz zobowiązujcy Turcję do przestrzegania autonomii Serbii.

1846 - Urodził się Franciszek Chłapowski, lekarz, działacz społeczny na Śląsku, profesor Uniwersytetu Poznańskiego, poseł polski do sejmu pruskiego. Współorganizator Muzeum Przyrodniczego w Poznaniu i miesięcznika „Nowiny Lekarskie”. Napisał wiele prac z medycyny i przyrodoznawstwa. Zmarł 10 kwietnia 1923 roku. 165. rocznica

1857 - Urodził się Konstantin Ciołkowski, rosyjski uczony i wynalazca, twórca naukowych podstaw lotu rakiet. W 1897 roku zbudował pierwszy tunel aerodynamiczny w Rosji i opracował technikę pomiarów. Stworzył teorię lotu rakiety z uwzględnieniem zmiany masy. Zmarł 25 czerwca 1960 roku.

1869 - Urodził się Christian Lous Lange, norweski aktywista pokojowy, w latach 1909-33 sekretarz generalny Unii Międzyparlamentarnej, laureat Pokojowej Nagrody Nobla w 1921 roku. Zmarł 11 grudnia 1938 roku.

1877 - Zmarł Fox Talbot, brytyjski archeolog, chemik, lingwista, matematyk, pionier fotografii - wynalazca procesu negatywowego w fotografii czarno-białej, który umożliwiał wykonywanie wielu odbitek. Do tej pory każda fotografia była pojedynczym egzemplarzem. Urodził się 11 lutego 1800 roku.

1883 - W Warszawie zmarł Henryk Łubieński, finansista, przemysłowiec, właściciel licznych dóbr ziemskich, poseł na Sejm Królestwa Polskiego. W 1848 został skazany na rok twierdzy i 3 lata zesłania. Urodził się 11 lipca 1793 roku.

1899 - Urodził się Adam Bochnak, historyk sztuki, muzeolog, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek Polskiej Akademii Umiejętności, dyrektot Muzeum Narodowego w Krakowie, autor życiorysów polskich historyków sztuki oraz wielu prac naukowych między innymi „Historia sztuki nowożytnej”, „Najstarsze budowle wawelskie”, „Kaplica Zygmuntowska”. Zmarł 28 maja 1974 roku.

1901 - Urodził się Francis Chichester, brytyjski żeglarz, pionier lotnictwa. W latach 1966-67 opłynął samotnie Ziemię na jachcie "Gipsy Moth IV". Za ten wyczyn został odznaczony przez królową Elżbietę II tytułem szlacheckim. Zmarł 26 sierpnia 1972 roku. 110. rocznica

1912 - Urodzia się Irena Kwiatkowska, aktorka teatralna i filmowa, artystka kabaretowa, od 1945 roku związana z Polskim Radiem, gwiazda telewizyjnego Kabaretu Starszych Panów, słynna "kobieta pracująca" z telewizyjnego serialu "Czterdziestolatek". Wystąpiła również w serialu "Wojna domowa" i wielu filmach, między innymi: "Sprawa do załatwienia", "Dzięcioł", "Lata dwudzieste... lata trzydzieste", "Pan Kleks w kosmosie", "Klub kawalerów". Nagrała wiele audycji radiowych, zwłaszcza dla dzieci. Podczas okupacji niemieckiej żołnierz AK, uczestniczka powstania warszawskiego. Zmarła 3 marca 2011 roku.

1912 - Urodził się Stanisław Siedlecki, geolog, taternik, badacz polarny, profesor Uniwersytetu Łódzkiego, organizator wypraw na Wyspę Niedźwiedzią, Spitsbergen i Grenlandię. Został jednym z pierwszych Polaków wybranych do elitarnego "The Explorers Club". Zmarł 7 marca 2002 roku.

1917 - W Warszawie została otwarta pierwsza szkoła dziennikarska, utworzona przez Towarzystwo Kursów Naukowych. 1931 - Urodziła się Anne Bancroft, amerykańska aktorka. Grała w filmach „Tajemnica klasztoru Marii Magdaleny", "Cudotwórczyni", "Absolwent", "Zjadacz dyń", "Punkt zwrotny". Za rolę w obrazie „Cudotwórczyni” została w 1962 roku uhonorowana Oscarem. Zmarła 6 czerwca 2005 roku. 80 rocznica

1931 - Pierwszy pokaz tak zwanej "wolnoobrotowej płyty gramofonowej". 80. rocznica

1931 - Urodził się Jerzy Józef Wiatr, socjolog i politolog, profesor i wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego i Wojskowej Akademii Politycznej; działacz komunistyczny w okresie PRL, poseł na Sejm I, II i III kadencji, minister edukacji narodowej w rządzie W. Cimoszewicza. Autor licznych prac naukowych, w tym: „Socjologia stosunków politycznych”, „Refleksje o polskim interesie narodowym”, „Socjaldemokracja wobec wyzwań XXI wieku”. 80. rocznica

1934 - Urodziła się Maureen Connolly, amerykańska tenisistka, pierwsza zawodniczka z Wielkim Szlemem w tenisie kobiecym. Nosiła przydomek Little Mo. Zmarła 21 czerwca 1969 roku.

1939 - Sowiecka napaść na Polskę. Oddziały Armii Czerwonej wkroczyły na terytorium naszego kraju na mocy układu radziecko-niemieckiego, podpisanego 23 sierpnia 1939 roku przez ministrów spraw zagranicznych Niemiec Joachima von Ribbentropa i Związku Radzieckiego Wiaczesława Mołotowa. ZSRR złamał tym samym pakt o nieagresji z Polską, który miał obowiązywać do końca 1945 roku.

1939 - Utworzono Tajną Organizację Wojskową, pod komendą podpułkownika Jana Mazurkiewicza. Do połowy 1940 roku jej główną siedzibą był Budapeszt, potem Warszawa. TOW szkoliła członków w zakresie prowadzenia dywersji i sabotażu, zajmowała się produkcją materiałów wybuchowych, w 1943 roku weszła w skład Kierownictwa Dywersji Komendy Głównej AK.

1939 - W nocy z 17-go na 18-ty września Rząd RP opuścił terytorium Polski udając się do Rumunii, gdzie został internowany. 1939 - Zmarł Kazimierz Brokl, historyk sztuki i muzeolog, kustosz Zamku Królewskiego. Zginął podczas ratowania zbiorów z płonącego zamku. Uratował między innymi, kasetę z sercem Tadeusza Kościuszki i 15-wieczny modlitewnik królowej Bony, przenosząc je z kaplicy zamkowej do skarbca katedry św. Jana. Urodził się 2 kwietnia 1877 roku.

1939 - Zmarł Wacław Brunon Baehr, pionier polskiej cytologii i genetyki, kierownik Katedry Cytologii Uniwersytetu Warszawskiego. Niezależnie od Th. H. Morgana stwierdził różnice w garniturach chromosomów między gametami męskimi i żeńskimi owadów. Jego prace nad chromosomami przyczyniły się do wyjaśnienia problemów związanych z ustalaniem płci. Urodził się 6 października 1873 roku.

1944 - Urodził się Reinhold Messner, włoski alpinista i himalaista, podróżnik, pochodzenia niemieckiego. Jako pierwszy na świecie zdobył Koronę Himalajów - wszystkie 14 ośmiotysięczników świata. Jest autorem książek o tematyce górskiej: „Naga Góra”, „Yeti. Legenda i rzeczywistość”, „Wolny duch”. Po wycofaniu się z czynnego alpinizmu poświęcił się działalności społecznej oraz politycznej.

1946 - Brytyjski premier Winston Churchill, przedstawił w Zurychu koncepcję integracji zachodnioeuropejskiej opartej na współpracy francusko-niemieckiej. 65 rocznica

1952 - Urodził się Tomasz Borkowy, aktor. Grał między innymi w filmach: "Wysokie loty", "Nieznośna lekkość bytu", "Życie na gorąco". Popularność przyniosła mu rola Andrzeja Talara w serialu telewizyjnym "Dom". w stanie wojennym wyemigrował do Wielkiej Brytanii, przybrał pseudonim sceniczny Tomek Bork, pod którym zagrał w ponad 20 brytyjskich i amerykańskich filmach oraz serialach telewizyjnych. Mieszka w Edynburgu.

1952 - Urodził się Krzysztof Kołbasiuk, aktor, związany przede wszystkim z warszawskimi teatrami: Na Woli, Dramatycznym, Polskim. Grał również w filmach, między innymi: "Doktor Murek", "Ogniem i mieczem", "Pan Tadeusz". Popularność przyniosła mu rola Łukasza Zbożnego w telewizyjnym serialu "Dom". Zmarł 3 marca 2006 roku.

1963 - W wyborach parlamentarnych w Iranie po raz pierwszy uczestniczyły kobiety.

1973 - W Nowym Jorku zmarł Oskar Halecki, historyk, mediewista, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i Warszawskiego. Gdy wybuchła II wojna światowa, przebywał w Szwajcarii, później wyjechał do Francji, Anglii i USA. W latach 1944-1961 kierował Katedrą Europy Wschodniej na Fordham University w Nowym Jorku, był wykładowcą uniwersytetu w Montrealu, Columbia University w Nowym Jorku, Uniwersytetu św. Ignacego Loyoli w Rzymie, University of Califonia w Berkeley. W latach 1942-1953 był dyrektorem, a 1953-1962 prezesem Polskiego Instytutu Naukowego w Nowym Jorku. Urodził się 26 maja 1891 roku.

1980 - W Gdańsku podczas konferencji Międzyzakładowych Komitetów Założycielskich i Międzyzakładowych Komisji Robotniczych z całego kraju, przyjęto propozycję rejestracji wszystkich MKZ-ów jako jednej organizacji - NSZZ "Solidarność". Jako projekt statutu przyjęto statut gdańskiego MKZ oraz powołano Komisję Porozumiewawczą NSZZ, na czele której stanął Lech Wałęsa. 1991 - Republiki bałtyckie: Litwa, Łotwa oraz Estonia, a także państwa koreańskie oraz Mikronezja i wyspy Marshalla zostały przyjęte do Organizacji Narodów Zjednoczonych. 20 rocznica

1992 - Parlament Europejski ratyfikował umowę o stowarzyszeniu Polski z EWG (obecnie Unia Europejska).

1994 - Zmarł Karl Popper, austriacki filozof specjalizujący się w filozofii nauki i filozofii społeczno-politycznej. Jego system filozoficzny został przez niego samego nazwany racjonalizmem krytycznym. Najbardziej znanym jego dokonaniem jest stworzenie koncepcji społeczeństwa otwartego, będącego rozwinięciem koncepcji demokracji Johna Locke’a i Johna Stuarta Milla. Popper jest uważany za jednego z największych filozofów 20. wieku.

1996 - Zmarł Stanisław Szwalbe, działacz polityczny i spółdzielczy. W okresie międzywojennym współorganizował Warszawską Spółdzielnię Mieszkaniową i Stołeczne Przedsiębiorstwo Budowlane. Był wykładowcą Wolnej Wszechnicy Polskiej, a w latach 1928-1939 działaczem Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego. Po wojnie był posłem na Sejm Ustawodawczy i jego wicemarszałkiem, także członkiem Rady Państwa. Urodził się 3 czerwca 1898 roku. 15. rocznica