Партал BiznesAlert.pl публікуе інтэрв'ю з Камілем Калусам (Kamil Całus), аналітыкам Цэнтра ўсходніх даследаванняў (Ośrodka Studiów Wschodnich).
Каміль Калус: На працягу многіх гадоў Расія была зацікаўленая ў прарасійскім урадзе ў Кішынёве ці, прынамсі, у такім, які б гарантаваў, што Малдова не будзе эфектыўна інтэграваная са структурамі Захаду, асабліва з Еўрасаюзам. Што тычыцца палітычных мэтаў расіян, то такая воля ёсць. Яно відавочна вырасла пасля 24 лютага 2022 года, Расіі вельмі хацелася б бачыць такія змены ў Кішынёве. Па-першае, гэта быў бы іміджавы поспех, які быў бы карысны расіянам ва ўмовах адсутнасці вялікіх поспехаў у вайне ва Украіне. Па-другое, змена ўлады ў Малдове на тую, якая была б адкрытая для супрацоўніцтва з Масквой, дала б расіянам магчымасць уплываць на Украіну з захаду. Я не кажу тут пра ваенныя перамяшчэнні, але калі б Малдова перайшла на бок Расіі, гэта была б праблема для ўкраінцаў.
- Ці плануюць расіяне дыверсійную дзейнасць у Малдове?
- Расія такія дзеянні рыхтавала або разглядала. Інфармацыя пра тое, што такія планы распрацоўваюцца, з'явілася некалькі месяцаў таму. Былі ўцечкі інфармацыі ў СМІ, публікацыі журналістаў-расследавальнікаў і паведамленні пра расійскіх аналітыкаў, якія рыхтуюць такія аналізы. Аднак мы не ведаем адказу на пытанне, наколькі рэалістычныя гэтыя планы.
Вядома, Масква магла б паспрабаваць гэта зрабіць. Можна ўявіць сабе адпраўку ў Малдову нейкіх дыверсійных групаў з фальшывымі дакументамі, зброяй і г.д. Можна таксама чакаць, што Расія задзейнічае прарасійскія сілы, асабліва партыю бізнесоўца і палітыка Ілана Сура (Partia Soor – заўвага рэдакцыі), які цяпер у Ізраілі і арганізуе рэгулярныя, але нешматлікія акцыі пратэсту. Аднак варта спытаць сябе, што такая дыверсійная дзейнасць дасць Расіі. Калі б дыверсанты засяродзіліся на ўзяцці пад кантроль дзяржаўных будынкаў, гэта не было б раўназначна ўзяццю ўлады. Група дыверсантаў, не маючы выразнай сацыяльнай падтрымкі – а такой падтрымкі ў іх дзеянняў у Малдове няма – не можа проста так падпарадкаваць сабе краіну.
На дадзены момант я не бачу падстаў, на якіх Масква магла б эфектыўна захапіць уладу ў Малдове шляхам дыверсій.
На дадзены момант я не бачу падстаў, на якіх Масква магла б эфектыўна захапіць уладу ў Малдове шляхам дыверсій. Можна было б дэстабілізаваць сітуацыю, прывесці да нейкага хаосу, але ўзяць уладу было б няпроста. Магчыма, аднак, што сам хаос, сама дэстабілізацыя сітуацыі ў Малдове была самамэтай для Расіі.
- Ці можа Малдова зрабіць крокі, каб зменшыць расійскі ўплыў у Прыднястроўі?
- У Малдовы няшмат інструментаў змяншэння расійскага ўплыву ў Прыднястроўі, бо яны маюць некалькі ўзроўняў. Першы – гэта ваенны ўплыў. Ёсць там і войска, няшмат, але заўсёды, і афіцэры, якія маюць непасрэднае дачыненне да т. зв. прыднястроўскай арміі. Расія часткова кантралюе гэтае войска, таму Малдова тут мала што можа зрабіць. Але ў 2014 годзе Кішынёў увёў абмежаванні на ратацыю расійскіх войскаў у Прыднястроўі. Да таго часу расіяне рабілі ратацыю па ўласным меркаванні, пасылаючы туды час ад часу новых афіцэраў і людзей. З 2014 года гэта было складана, малдаване дазваляюць толькі ратацыю часткі войскаў, якія ўваходзяць у міратворчыя сілы, на што яны пагадзіліся яшчэ ў 1992 годзе. У той жа час Кішынёў блакуе ратацыю г.зв Аператыўнай групы расійскіх войскаў у Прыднястроўі, якая, з пункту гледжання Малдовы, знаходзіцца там незаконна. Расія не можа масава мяняць вайскоўцаў, таму для папаўнення шэрагаў выкарыстоўваюцца мясцовыя людзі з расійскімі пашпартамі, якія прайшлі ваенную падрыхтоўку ў прыднястроўскай арміі. Гэта тое, што Малдова робіць на ўзроўні абмежавання расійскага ўплыву ў вайсковым вымярэнні, хоць і не вельмі істотнага.
Што тычыцца палітычнага ўплыву, то тут мала што можна зрабіць. Эканоміка Прыднястроўя грунтуецца на бясплатным газе, які паступае з Расіі. Малдова мала што можа прапанаваць рэгіёну як абнадзейлівую альтэрнатыву.
- За гэтыя гады Малдова трапіла ў залежнасць ад газу з Расіі, сутыкнулася з шантажом «Газпрома». Як Кішынёў дыверсіфікуе крыніцы энергіі для папаўнення энергетычнага балансу?
- Са снежня 2022 года Малдова абыходзіцца без газу з Расіі. Асноўным пастаўшчыком гэтай сыравіны зʼяўляецца кампанія Energocom, якая належыць дзяржказначэйству Малдовы. Ён мае запасы газу ў Румыніі і Украіне, таму што ў Малдове няма падземных вадаёмаў. Гэты газ трапіў туды з розных крыніц. «Энергаком» месяцамі купляў газ у розных еўрапейскіх пастаўшчыкоў і запампоўваў яго ў згаданыя рэзервуары. Мы ведаем, што такім чынам удалося сабраць каля 300 мільёнаў кубаметраў, што ў малдаўскіх умовах вельмі шмат. Гэта колькасць, якой у выпадку з правабярэжнай Малдовай хопіць на 2-3 зімовыя месяцы. Менавіта такім рашэннем цяпер карыстаецца Кішынёў.
вх