– Украіна доўгі час была калоніяй і была пазбаўлена ўласнай дзяржаўнасці. Толькі ў 1991 годзе ўкраінцы атрымалі сваю нацыянальную дзяржаву. Я перакананы, што абвяшчэнне незалежнасці стала магутным фактарам фармавання і развіцця калектыўнай ідэнтычнасці ўкраінцаў. Штучныя перашкоды, створаныя імперыямі, якія перашкаджалі этнічным украінцам і меншасцям усвядоміць, хто яны насамрэч і чым яны адрозніваюцца ад іншых народаў, нарэшце знятыя. Ва Украіне працэсы фармавання палітычнай грамадзянскай нацыі працягваліся з вялікім спазненнем, супадаючы па часе з фармаваннем украінскай этнічнай нацыі. Хтосьці выкарыстоўвае тэрмін нацыябудаўніцтва, але я выкарыстоўваю тэрмін «этнагенэз» і маю на ўвазе найперш фармаванне палітычнай украінскай нацыі – нацыі раўнапраўных грамадзянаў, роўных перад законам.
Этнагенез – гэта абʼектыўны працэс развіцця нацыянальнага грамадства, які грунтуецца на законах сацыяльнага характару і залежыць ад таго, што адбываецца вакол яго. Урад можа толькі паскорыць або затармазіць. Напрыклад, у 1990-я гады этнагенез украінцаў быў запаволены былымі камуністамі, і некалькі паскорыўся пры прэзідэнцтве Юшчанкі. Аднак у нас яшчэ не было ўрада, які б гэта зрабіў зрабіўшы дзяржаўнае будаўніцтва галоўным прыярытэтам сваёй палітыкі і прыняў комплексны падыход да вырашэння звязаных з гэтым пытанняў. Аднак працэсаў, якія адбываюцца ва Украіне за апошнія тры дзесяцігоддзі, было дастаткова, каб Расія спрабавала рознымі спосабамі спыніць фармаванне ўкраінскай нацыі і, вычарпаўшы ўсе даступныя, урэшце перайшла да поўнамаштабнай агрэсіі, – гаворыць Ёсіф Зісельс.
Ёсіф Зісельс вылучае чатыры сцэнары, якія з рознай ступенню верагоднасці могуць вызначыць лёс украінска-расійскай вайны.
Першы – гэта ідэальны сцэнар. Украіна з дапамогай саюзнікаў цалкам выйграе вайну. Агрэсар капітулюе, яго войскі выводзяцца, рэпарацыі выплачваюцца, мірнае пагадненне заключана і вінаватыя ў агрэсіі і ваенных злачынствах судзяць. Пры якіх абставінах гэта магчыма? Забяспечыць разгром Расіі і яе кантраляваны дэмантаж міжнароднымі сіламі. У тых межах, у якіх існуе Расія, яна можа быць толькі аўтарытарнай з ухілам у таталітарызм. Такім чынам, Расія распадаецца на арганічныя часткі, якія паступова становяцца асобнымі краінамі і пачынаюць уласную дэмакратычную трансфармацыю. Гістарычная аналогія – паражэнне Германіі і Японіі ў Другой сусветнай вайне. Гэты сцэнар вельмі малаверагодны, бо для яго рэалізацыі неабходна супрацоўніцтва паміж Кітаем і ЗША.
Другі варыянт – кампрамісны. Узброеныя сілы Украіны адціскаюць расійскія войскі за межы 1991 году, і вайна на некаторы час заціхае. Пад санкцыямі Расія застаецца ў сваіх межах, сам-насам з аўтарытарным рэжымам і крыўдай, якая падагравае рэваншысцкія настроі. Ідзе актыўнае назапашванне ўзбраення, кансалідацыя саюзніцкіх намаганняў і падрыхтоўка да новай агрэсіўнай вайны. Падобны прыклад – войны на Блізкім Усходзе. Кошт такога сцэнару – вялікія чалавечыя і эканамічныя страты.
Трэці варыянт нездавальняючы. Украіне ўдаецца вызваліць толькі частку тэрыторыі, умоўна кажучы, раён да лініі 23 лютага 2022 года. Афіцыйнага спынення агню няма, тым больш мірнага пагаднення. Абодва бакі хочуць працягваць вайну, але абодвум не хапае сіл і рэсурсаў для гэтага. Гэты сцэнар прадугледжвае ўмераную колькасць ахвяр у кароткатэрміновай перспектыве і пагрозу аднаўлення ваенных дзеянняў у будучыні.
Чацвёрты сцэнар – бесперспектыўны. Пасля некалькіх масіраваных наступаў і контрнаступленняў з абодвух бакоў лінія фронту гэтай восенню становіцца квазістабільнай. Вайна становіцца напалову замарожанай. Узнікае сітуацыя «не-міру-не-вайне», без надзеі на кардынальнае рашэнне. Прыклад – вайна на Данбасе ў 2017-2022 гадах. Страты тут мінімальныя ў параўнанні з варыянтамі, названымі раней. Развіццё сітуацыі залежыць ад шэрагу фактараў: матывацыі і стойкасці ўкраінцаў, нацыянальна-палітычнай згоды, дапамогі саюзнікаў, сітуацыі ў краіне агрэсара і г.д.
Ёсіф Зісельс (нар. 2 снежня 1946, Ташкент ) – савецкі дысідэнт, палітвязень, украінскі праваабаронца, грамадскі дзеяч яўрэйскай нацыянальнай меншасці ва Украіне. З пачатку 1970-х гадоў супрацоўнічаў з дысідэнцкім і яўрэйскім рухамі ў СССР. Быў сябрам Украінскай Хельсінкскай групы (з 1978 г.), праваабаронцам, распаўсюднікам самвыдату. Дапамагаў палітвязням і іх семʼям. Збіраў і публікаваў інфармацыю аб парушэннях правоў чалавека і выкарыстанні карнай псіхіятрыі ў палітычных мэтах. Двойчы судзімы (у 1979 і 1985 гадах). Агулам ён правёў у зняволенні шэсць гадоў. У 1988 годзе заснаваў у Чарнаўцах першую ва Украіне габрэйскую арганізацыю. Ён зʼяўляецца выканаўчым сустаршынёй ВААД Украіны (Абʼяднання яўрэйскіх арганізацый і абшчын Украіны) і выканаўчым намеснікам старшыні Кангрэса нацыянальных суполак Украіны. У 2013-2014 гадах, з 2020 года і па сённяшні дзень віцэ-прэзідэнт Сусветнага яўрэйскага кангрэса. Сябра ініцыятыўнай групы «Першага снежня».
PAP, Dziennik.pl / вх