Гістарычны поспех радыкальных правых на выбарах у Еўрапарламент, магчыма, стаў шокам, вывеўшы з раўнавагі баланс улады ў двух значных дзяржавах ЕС.
Але гэта не павінна было быць вялікім сюрпрызам для тых, хто звярнуў увагу на настроі сярод многіх маладых людзей кантынента, якія не толькі прынялі цвёрдыя антыіміграцыйныя погляды, але, здаецца, больш чым калі-небудзь ганарацца іх публічным выказваннем.
Лічыце гэта доказам: 14-секундны кліп, зняты на нямецкім востраве Зюльт (Sylt) і загружаны на платформу сацыяльных сетак X прыкладна за два тыдні да выбараў. На ім можна пабачыць групу дорага апранутых нямецкіх маладых людзей, якія вымаўляюць словы «Ausländer Raus!» («Замежнікі прэч!») пад еўра-танцавальны біт і келіхі з ружовым віном у руках.
Цалкам белая група, іх прэппі-адзенне не будзе недарэчным у іншых еўрапейскіх гарачых кропках адпачынку, такіх як французскі Біярыц або шведскі Готланд, усе дакладна ведаюць, калі трэба ўступіць з ксенафобскімі тэкстамі, накладзенымі на lʼAmour Toujours. У нейкі момант на відэа адзін з удзельнікаў вечарынкі настолькі захоплены песняй, што двума пальцамі паказвае сабе гітлераўскія вусы, а другой рукой вітае «Seig Heil».
Відэазапіс выклікаў фурор у Германіі, адзін палітык заклікаў прыцягнуць удзельнікаў вечарыны да адказнасці за парушэнне законаў краіны аб распальванні варожасці. Але сілы, паказаныя на відэа, спыніць не атрымалася. Калі еўрапейскія выбарцы накіраваліся на выбарчыя ўчасткі 9 чэрвеня, ультраправая партыя «Альтэрнатыва для Германіі» (AfD) паказала лепшы вынік, абыграўшы Сацыял-дэмакратычную партыю канцлера Олафа Шольца і выклікаўшы палітычны шок у краіне.
Падобнае адчуванне ўдару хлыстом ахоплівае Францыю, дзе прэзідэнт Эмануэль Макрон абвясціў датэрміновыя выбары пасля таго, як яго разбіла ўльтраправая партыя «Нацыянальны Фронт». А ў Брусэлі палітыкі рыхтуюцца да Еўрапейскага парламенту, у якім кожны чацвёрты заканадаўца належыць да правых радыкалаў.
У той час як кантынент, які хістаецца, спрабуе разабрацца ў тым, што яго толькі што напаткала, роля маладых выбарцаў, такіх як тусоўшчыкі з Зюльта, становіцца важным фактарам. У Германіі доля маладых людзей, якія прагаласавалі за AfD, заўважна вырасла паміж выбарамі ў Еўрапейскі парламент у 2019 годзе і гэтымі (павялічылася на 11 працэнтаў сярод выбарцаў ва ўзросце ад 24 да 30 гадоў). У Францыі партыя «Нацыянальнае абʼяднанне» Марын Ле Пэн набрала каля 30 працэнтаў галасоў моладзі па ўсёй краіне – рост на 10 пунктаў у параўнанні з 2019 годам.
У сувязі з гэтым узнікае пытанне: чаму многія з еўрапейскага пакалення Z і маладзейшыя міленіалы, чые бацькі і дзяды падтрымлівалі левую палітыку, распачаўшы сексуальную рэвалюцыю ў 1960-х, прымаюць антыпод ідэалаў сваіх старэйшых? І што здарылася са стыгмай або ганьбай, якія калісьці атачалі адкрыта расісцкія і ксенафобскія погляды, такія як тыя, што дэманструюцца ў відэа з Зюльта?
Адказ – гэта мікс фактараў, пачынаючы ад крызісу кошту жыцця ў Еўропе і заканчваючы ізаляцыяй многіх маладых людзей у гады локдаўну COVID, затрымкай рэакцыі пасля міграцыйнага крызісу ў 2015 годзе, калі амаль два мільёны мігрантаў хлынулі ў ЕС. Але ёсць і больш нематэрыяльныя фактары, звязаныя з тым, што многія маладыя людзі сутыкаюцца з палітыкай выключна праз платформы сацыяльных сетак, такія як X і TikTok, дзе ўльтраправы кантэнт, які праслаўляе тэорыю «Вялікай замены» («Great Replacement») і звязвае іміграцыю з гвалтам, не кантралюецца.
Francuzi krytykują politykę migracyjną rządu
Чаму маладыя выбарцы павярнулі направа?
Мацьё Галард, дырэктар па даследаваннях кампаніі Ipsos, кажа, што левыя партыі – а менавіта крайне левая партыя France Unbowed – застаюцца дамінуючай палітычнай сілай сярод моладзі ва ўзросце ад 18 да 24 гадоў у Францыі. Але ён прызнаў, што падтрымка «Нацыянальнага Фронту» рэзка ўзрасла для той жа ўзроставай катэгорыі за апошнія пяць гадоў.
«Ёсць частка моладзі, якая варожа ставіцца да іміграцыі і галасуе па гэтых пытаннях», – гаворыць Мацьё Галард.
Той факт, што прэзідэнтам «Нацыянальнага Фронту» цяпер зʼяўляецца Джордан Бардэла (Jordan Bardella), спакойны 28-гадовы хлопец з TikTok, дапамагае растлумачыць рост падтрымкі моладзі. У адным відэа, апублікаваным на платформе за тыдзень да выбараў у Еўрапарламент, Бардэла звяртаецца ў першую чаргу да маладых выбарцаў, заклікаючы іх мабілізаваць сваіх «бацькоў», «сяброў і блізкіх», каб «у вялікай колькасці» прыйсці на перадвыбарчы мітынг. У іншым відэа, апублікаваным перад тым, як Бардэла выходзіць на сцэну для палітычнай акцыі, ён прызнаецца, што вырашыў надзець джынсы, бо «не патурбаваўся прасаваць» свой касцюм – відавочны момант «я такі ж, як ты», які, здаецца, рэзануе з каментатарамі.
Маладосць Бардэлы і праніклівасць у сацыяльных сетках – не адзіныя фактары яго поспеху, сказаў Галард:
«Яго маладосць, яго прысутнасць у сацыяльных сетках некалькі пашыраюць электарат... але гэта не галоўны фактар. Галоўныя фактары – гэта непапулярнасць выканаўчай улады [на чале з Макронам] і важнасць іміграцыі ў кампаніі».
Сапраўды, ультраправыя дзеячы ў Нідэрландах, Германіі, Італіі і Аўстрыі не настолькі яркія, але яны таксама звяртаюцца да маладых выбарцаў з падобнай формулай анты-ЕС, анты-імігранты і анты-эліты, малюючы лідараў сваёй краіны як карумпаваных і адарваных ад грамадства.
Для Яніса Оўды (Yanis Ouadah), які далучыўся да «Нацыянальнага Фронту» ў 2021 годзе і цяпер зʼяўляецца мясцовым прадстаўніком партыі на паўднёвым захадзе Францыі, як і для іншых студэнтаў антыіміграцыйны пасыл партыі, жорсткасць супраць злачыннасці знаходзіць водгук.
«Калі вы бачыце, што французы не могуць знайсці жыллё ў сваёй краіне, а замежнікі могуць, мы просім аб нацыянальным прыярытэце [ў доступе да жылля], з чым пагаджаюцца ўсё больш і больш маладых людзей», – сказаў ён POLITICO перад выбарамі.
У Нідэрландах двое студэнтаў, якія ў лістападзе мінулага года ўпершыню прагаласавалі за антыісламскага палітыка Герта Вілдэрса, агучваюць падобную звязку, калі іх папрасілі патлумачыць свой выбар. «Я не супраць бежанцаў, зусім не», – сказаў 20-гадовы студэнт у Ратэрдаме Чэс ван Лювен. «Але калі іх становіцца занадта шмат, у часы крызісу, мы павінны думаць пра сябе». Незалежна ад таго, за што яшчэ выступае палітык Вілдэрс, «Нідэрланды для яго на першым месцы», дадаў ён.
Оўда спадзяецца стаць афіцэрам паліцыі, ён таксама звязаў свой палітычны выбар з меркаваннем, што злачыннасць у Францыі разгулялася. «Мы больш не можам бяспечна выходзіць», – сказаў ён. «Паглядзіце, якая колькасць нападаў з нажом адбываецца. У нас ёсць урад, які відавочна не клапоціцца пра французаў». Оўда таксама згадаў тое, што ён назваў «экстрэмізмам», які дэманстраваўся падчас прапалестынскіх пратэстаў у апошнія месяцы, як фактар, які дапамагае «Нацыянальнага Фронту».
Яшчэ адзін часта цытаваны фактар: COVID і локдаўн, якія абмежавалі моладзь у той час, калі многія мусілі былі пакінуць свае дамы, каб паступіць ва ўніверсітэт. Загады аб блакаванні, якія былі выдадзены лідарамі па ўсёй Еўропе на працягу некалькіх тыдняў у 2020 годзе, дапамаглі замацаваць ідэю аб тым, што палітычныя эліты былі самаўпраўнымі і ізаляванымі ад наступстваў сваёй палітыкі. Такія крыўды глыбока ўкараніліся сярод правых выбарцаў у многіх еўрапейскіх краінах.
Амаль праз дзесяць гадоў пасля таго, як ЕС адчыніў свае дзверы для рэкорднай колькасці бежанцаў, якія ратуюцца ад вайны ў Сірыі, міграцыя без дакументаў на кантынент рэзка скарацілася, нават калі легальная міграцыя застаецца на высокім узроўні. Тым не менш, іміграцыя застаецца пытаннем нумар адзін для правых выбарцаў, што спалучаецца са страхам перад «вялікай заменай» белых еўрапейцаў цемнаскурымі, пераважна мусульманскімі імігрантамі з-за межаў ЕС – тэрмін, уведзены французскім інтэлектуалам Рэно Камю, які зараз пранізвае правую «мемасферу».
Ультраправая хваля тут, каб застацца
Шмат у чым усплёск падтрымкі моладзі не звязаны з рэальнасцю. Пасля таго, як у кастрычніку 2022 года ўзровень інфляцыі ў Еўропе дасягнуў максімуму больш чым у 10 працэнтаў, цяпер ён вярнуўся да 2 працэнтаў. Тое ж самае тычыцца беспрацоўя, якое, паводле звестак Еўрастата, складае ў сярэднім 6 працэнтаў па ЕС, што значна ніжэй за сярэдні ўзровень беспрацоўя ў 12,2 працэнта, дасягнуты ў 2013 годзе.
Іншымі словамі, што тычыцца эканомікі, міграцыі і наступстваў пандэміі, Еўропа ўжо перажыла найгоршы шторм. Але працяглыя наступствы гэтых сутаргаў фармуюць палітыку сёння і, магчыма, на доўгія гады наперад.
Задача, з якой сёння сутыкаюцца еўрапейскія эліты, заключаецца ў ацэнцы наступстваў зруху направа пад кіраўніцтвам моладзі. У Францыі пакаленне Бардэла вернецца на выбарчыя ўчасткі, каб прагаласаваць у новым нацыянальным парламенце падчас выбараў у два туры 30 чэрвеня і 7 ліпеня. Пазачарговыя выбары, скліканыя Макронам, пакажуць, ці захаваліся шокавыя вынікі «Нацыянальнага Фронту». Нядзеля была ўсплёскам пратэстнага галасавання або сейсмічнай зменай у палітыцы краіны, якая замацуе ўльтраправую партыю як вядучую палітычную сілу.
Нягледзячы на тое, што апытанні паказваюць, што выбарцы наўрад ці зробяць Бардэлу самым маладым прэмʼер-міністрам сваёй краіны, «Нацыянальнае абʼяднанне» цалкам магло б павялічыць колькасць сваіх месцаў у Нацыянальным сходзе, адкрыўшы шлях для яшчэ адной спробы Лё Пен або самога Бардэлы выйграць выбары прэзідэнта ў Францыі 2027 годзе.
Напярэдадні галасавання дзеянні ўльтраправых ужо ўзрушваюць палітычны ландшафт краіны. Эрык Чоці, лідар кансерватыўнай партыі «Рэспубліканцы», парушыў даўняе табу, абвясціўшы, што будзе шукаць мясцовых альянсаў з «Нацыянальным абʼяднаннем».
У Германіі жудасныя вынікі трох партый у кіруючай кааліцыі Олафа Шольца не выклікалі датэрміновых выбараў, але, магчыма, падпісалі смяротны прысуд ураду. Хаця канцлер выключыў магчымасць прызначэння выбараў, ён усё яшчэ можа сутыкнуцца з вотумам даверу, які можа прывесці да яго замены, магчыма, без выбараў. Калі Шольц сыйдзе, то, хутчэй за ўсё, наступным кіраўніком краіны стане Фрыдрых Мерц, кансерватыўны член Хрысціянска-дэмакратычнага саюза, партыя якога атрымала найбольшую колькасць галасоў на выбарах 9 чэрвеня.
Якія б павароты ні прынеслі наступныя тыдні і месяцы, маладыя ўльтраправыя выбарцы будуць фармаваць еўрапейскую палітыку на гады, калі не дзесяцігоддзі. Палітычная прыхільнасць, замацаваная ў маладым узросце, як правіла, захоўваецца на ўсё жыццё.
Еўрапейскае пакаленне «замежнікі прэч!», магчыма, хлынула нечакана, але яно наўрад ці знікне ў бліжэйшы час.
POLITICO/Hanne Cokelaere and Joshua Berlinger contributed reporting/onet.pl/вх