5 лютага 1943 года раніцай пачаўся адбор людзей для дэпартацыі ў лагер смерці Трэблінка. Гэтая дата лічыцца пачаткам ліквідацыі гета ў Беластоку. Дакладных звестак няма, але гісторыкі мяркуюць, што за восем дзён нацысты дэпартавалі каля 10-12 тысяч. чалавек, 1 тысячу габрэяў забілі на месцы.
У нядзельнай цырымоніі, якая адбылася каля помніка героям гета, прынялі ўдзел прадстаўнікі гарадскіх і абласных уладаў, парламентарыі, духавенства, прадстаўнікі габрэйскай абшчыны, устаноў культуры, а таксама жыхары горада.
Да помніка ў гонар 80-годдзя пачатку ліквідацыі гета было пастаўлена 80 свечак. Каля кожнага з іх клалі паперку з імем і прозвішчам жыхароў-габрэяў. Таксама былі запалены свечкі на фрагменце сцяны гета, які захаваўся дагэтуль.
«Памяць аб гэтым злачынстве сёння патрэбна нам як ніколі раней. Немагчыма гаварыць сёння пра вайну, пра масавыя забойствы, разбурэнні і чалавечыя пакуты, не думаючы пра вайну, якая ўжо каторы год ідзе побач з намі», – сказаў падчас цырымоніі віцэ-мэр Беластока Пшэмыслаў Тухліньскі (Przemysław Tuchliński), маючы на ўвазе вайну ва Украіне, якая доўжыцца з 24 лютага 2022 года.
Ён падкрэсліў, што зноў «у імя вар'яцкай ідэалогіі» гінуць людзі. «Зноў мы даведваемся пра масавыя магілы, этнічныя чысткі, масавыя дэпартацыі. Назіраючы за гэтым, лёгка ўсумніцца, што людзі здольныя рабіць нейкія высновы з мінулага», – адзначыў Тухліньскі.
Паводле яго слоў, самы галоўны ўрок гісторыі – «толькі праз нашу абыякавасць можа развіцца зло». «Толькі дзякуючы гэтаму гітлерызм мог развіцца ў мінулым, і сёння расійская ідэалогія, якая ўяўляе сабой злачынны кангламерат расійскага імперыялізму са сталінскім жаданнем дамінаваць у свеце, можа ўзяць сваё», – падкрэсліў віцэ-прэзідэнт.
«Я веру, што з гэтых горкіх разважанняў мы зможам зрабіць высновы. Схіляючы галовы перад жыхарамі беластоцкага гета, давайце памятаць, што сёння мы павінны гучна выказаць сваё супрацьдзеянне злу», – дадаў ён.
Галоўным урачыстасцям папярэднічала сімвалічнае шэсце па вуліцах Беластока. Дзясяткі людзей моўчкі прайшлі ад месца, дзе калісьці была адна з брамаў гета, праз яго тэрыторыю да помніка. Адбылося таксама чытанне фрагментаў «Дыярыуша» Давіда Шпіры, у якім, між іншым, апісваецца жыццё ў беластоцкім гета.
Беластоцкае гета было створана ў ліпені 1941 года, менш чым праз месяц пасля таго, як горад быў акупаваны нацысцкімі войскамі. Каля 50 000 габрэяў былі сабраныя на адносна невялікай тэрыторыі, многія з іх былі вымушаныя выконваць цяжкую працу для нямецкай ваеннай прамысловасці. Ліквідацы гета пачалася 5 лютага 1943 г.. У жніўні 1943 г. адбылася чарговая акцыя ліквідацыі, якая паклала пачатак паўстанню ў гета (16-25 жніўня 1943 г.). Гісторыкі лічаць гэтае паўстанне другім пасля Варшаўскага паўстаннем габрэйскага насельніцтва ў барацьбе з нацыстамі.
Перад вайной у Беластоку жылі каля 50 тысяч габрэяў, горад быў значным цэнтрам культуры і рэлігіі. Толькі некалькі сотняў чалавек з гэтай супольнасці перажылі паўстанне і высылкі ў лагеры.
Паводле PAP / вх