Госць нашай перадачы з нагоды Дня роднай мовы – прадстаўніца пераходнага кабінета Святланы Ціханоўскай па пытаннях нацыянальнага адраджэння Аліна Коўшык.
Беларусы стараюцца вучыць мову, асабліва за мяжой Беларусі. Складваецца ўражанне, што людзі часта пачынаюць разумець значэнне мовы толькі тады, калі з’язджаюць за мяжу, асабліва калі гэта вымушаны пераезд. Як вы ацэньваеце аб’ём выкарыстання беларускай мовы?
- Вельмі цікавыя працэсы з беларускай мовай. Калі тут, за мяжой, мы лічым яе асноўнай мовай камунікацыі, то дыктатар і яго прыслужкі карыстаюцца толькі расійскай мовай, беларускую зачышчаючы і знішчаючы. Але працэсы ў грамадстве – адваротныя. Пасля 2020 года многія людзі пачалі адмаўляцца ад выкарыстання расійскай мовы. У Мінску можна чуць беларускую мову, моладзь выкарыстоўвае мову, стварае сакрэтныя часы, дзе, напрыклад, вывучае гісторыю. Гэта гучыць цікава, але тэндэнцыі вельмі сумныя, бо за гады панавання Лукашэнкі колькасць людзей, якія называюць беларускую мову роднай, зменшылася на больш чым 20 адсоткаў. Паводле апошняга перапісу, толькі 2,5 млн беларусаў сказалі, што яны размаўляюць па-беларуску. Гэта няшмат, але можа быць і нямала, калі паглядзець з іншага пункту гледжання. Наша краіна перажывае чарговае стагоддзе русіфікацыі, знішчэння, прыніжэння мовы. Аднак, мне падаецца, беларуская мова атрымлівае цяпер новае дыханне.
Калі казаць пра стаўленне да беларускай мовы расіян, мне прыгадваецца выказванне вядомага Ігара Гіркіна-Стралкова, які казаў беларусам – маўляў, няма чаго беларусам нас баяцца, што мы вам зробім, ну што, забаронім вам дранікі есці? Яны хочуць звесці беларускасць і беларускую мову да такой лубачнай карцінкі. Паспявайце песні на мове, ну, напішыце вершык, але нічога больш.
- Гэта стаўленне імперскае. Працэс дэімперыялізацыі і працэс аднаўлення беларускай мовы моцна звязаныя. Наша мова перажывае цяжкі перыяд, ідзе каланізацыя Беларусі. Наша нацыя перажывае культурны генацыд. Яны хочуць зрабіць так, каб беларусы жылі больш-менш сыта, але каб атрыбуты дзяржаўнасці, як мова і культура, не былі ім патрэбныя. Толькі яны забылі адну фундаментальную рэч: беларусы ніколі не хацелі стаць часткай Расійскай Імперыі. Нават калі беларуская мова не з’яўляецца зараз цэнтрам, за які беларусы гатовыя змагацца, яна становіцца паказнікам супраціву. Наша будучыня будзе беларускай, я ў гэтым перакананая. Уявіце сабе, што палякам, немцам, французам ці расіянам сказалі, што іх мова – праяў экстрэмізму, і ім трэба перайсці на кітайскую. Гэта гучыць смешна. У нас выдатная мова, ёсць людзі, якія ёй карыстаюцца. Мова – гэта наш нацыянальны скарб.
А можа, не варта адраджаць мову? Ёсць жа прагнозы, што вялікая частка моваў знікне з ужывання, у выніку глабалізацыі. Магчыма, з часам малыя народы пяройдуць на ангельскую мову або кітайскую? Можа, такая сусветная тэндэнцыя?
- А я скажу, што падарожнічала па балтыйскіх краінах, іх нацыянальныя мовы выдатна пачуваюцца. Канешне, роля ўніверсальных моваў можа ўзрастаць. Тым не менш, свядома ніводная краіна не адмаўляецца ад сваёй мовы, бо мова ёсць стрыжнем, вакол якой будуецца дзяржаўнасць. Гэта адна са зброяў, інструментаў прапаганды ў тым ліку. Мова – гэта наш шчыт. Дзень роднай мовы – унікальнае свята, беларусы яго адзначаюць, а калі скажаш палякам, яны здзіўляецца, што ёсць такое свята. Бо для палякаў Дзень роднай мовы – штодня, а для беларусаў – 21 лютага. Я мару, каб кожны дзень стаў Днём роднай мовы. Дарагія беларусы і беларускі, размаўляйце на роднай мове, гэта нас узмацняе!
Размаўляла Наталля Грышкевіч.
Дзякую варшаўскай кавярні «Proces kawki» за магчымасць запісу інтэрв'ю.
Слухайце далучаны гукавы файл.