Дзень незалежнасці Польшчы прыпадае на 11 лістапада і быў уведзены ў памяць аб аднаўленні Польшчай дзяржаўнасці ў 1918 годзе пасля 123 гадоў падзелаў (1795-1918). Беларуская служба сабрала меркаванні польскіх гісторыка і палітолага пра важнейшае нацыянальнае свята палякаў.
«Па-першае, гэта радаснае і пераможнае свята, а па-другое, я лічу, што яно нас не раз’ядноўвае», — адзначае Пётр Дзмітровіч, гісторык і дырэктар Музея Яна Паўла ІІ і Прымаса Вышыньскага ў Варшаве:
— Гэты тэрмін супольнасці, у кантэксце свята, фундаментальны. Але гэта адно з нашых нацыянальных свят. Перш за ўсё радаснае, пераможнае. А па-другое, можа хтосьці мяне за гэта папракне, але я лічу, што гэта свята, якое не мае права нас раз'ядноўваць.
Асабіста я не магу знайсці ў гэтай падзеі нічога, што магло б выклікаць спрэчкі сярод палякаў. Пасля 123 гадоў паняволення Польшча аднавіла незалежнасць. У нас фантастычная гісторыя. Потым — міжваенны час. Перад гэтым — пераможная Варшаўская бітва. Ёсць выразныя поспехі 20 гадоў міжвеннай Польшчы. Так што сапраўды, магчыма, гэта адзінае свята, якое нас усіх аб'ядноўвае і паказвае, што мы супольнасць, якая часта па-рознаму думае, мае розныя погляды на гісторыю, палітыку і г.д., але тым не менш стварае супольнасць, разнастайную, такую якой была Рэч Паспалітая, калі магу спаслацца на даўнейшую гісторыю.
Сацыёлаг Марцін Зажэцкі дадае, што з пункту гледжання сацыяльных навук патрыятызм — гэта індывідуальная і калектыўная з'ява адначасова, але ў 1918 годзе ў Польшчы нацыятворчыя працэсы дасягалі свайго піка, што і дазволіла пераадолець рознагалоссі і гэта прывяло да аднаўлення незалежнасці:
— Каб з’явіўся такі выбух эмоцый, калектыўнай ідэнтычнасці і патрыятычных настрояў, павінны ісці радыкальныя нацыятворчыя працэсы і, у тым ліку пра гэта, сённяшняе свята. Гэта патрыятычнае свята, а патрыятызм — гэта калектыўная самасвядомасць. Гэта тая ідэнтычнасць, якая збліжае пэўную нацыянальную супольнасць. Значыць, была такая неабходнасць, было такое сацыяльнае чаканне.
Гэты выбух энтузіязму, пачуцця прыналежнасці і, нарэшце, такой гістарычнай справядлівасці. Менавіта дзякуючы моцы гэтай энергіі паўстала польская дзяржаўнасць. Увогуле, дзень аднаўлення незалежнасці — свята не палітычнае, не ідэалагічнае і не дактрынальнае. У тым сэнсе, што гэта агульнапрызнанае свята.
Больш за тое, тут я буду выкарыстоўваць канцэпцыю Антаніны Класкоўскай, гэта агульная сацыяльная каштоўнасць. Дык вось, незалежна ад гэтых падзелаў, адрозненняў, напрыклад, ідэалогій айцоў незалежнасці, неабходнасць стварэння дзяржавы інтэгравала абсалютна ўсіх. Краіна была створаная з вельмі розных і разнастайных частак, таксама ў ментальным і культурным сэнсе. Цяпер жа мы жывём у краіне, якая, несумненна, з'яўляецца працягам таго, што адбылося 11 лістапада
Аднак сацыёлаг звяртае ўвагу на адрозненні паміж сучасным і сучасным польскім грамадствамі:
— Аднак здаецца, што мы жывём у іншым грамадстве, і як сацыёлаг я хачу гэта падкрэсліць. Так, гэта свята, якое яднае ўсіх. Даследаванні, праведзеныя для папярэдняга ўрада паказваюць, што з усіх нацыянальных свят 11 лістапада лічыцца самым важным для палякаў, незалежна ад узросту, адукацыі, месца жыхарства, іх полу. Безумоўна, мы калісьці прыйдзем да разумення сучаснага патрыятызму, але памятайце, што мы жывём у іншых умовах, чым 106 гадоў таму.
Мы жывём у грамадстве сытасці, у грамадстве спажывання, у грамадстве, якое мае іншую аксіялагічную сістэму і якое кіруецца іншай сістэмай каштоўнасцей, чым тое, якое было 11 лістапада 1918 г. Цяперашні ўзровень сацыяльнай мабілізацыі, вядома, іншы, ён ніжэйшы, і пра гэта трэба гаварыць. Яго цяжка параўнаць з гістарычнай рэчаіснасцю. Акрамя таго, рэч у хуткім узроўні мабілізацыі ў тым, што яна не доўжыцца вечна, яна проста з часам стабілізуецца.
Нагадаю мы абмяркоўвалі адрозненні ва ўспрыманні патрыятызму на працягу стагоддзя. Падыход мяняўся ў залежнасці ад сітуацыі, у якой знаходзілася Польшча.
«Патрыятызм крыху падобны на дыханне. Мне не трэба ўвесь час думаць, што гэта такое, таму што яно ўнутры мяне і ўплывае на мае рашэнні ў важныя моманты», — перакананы гісторык Пётр Дзмітровіч.
Слухайце аўдыё!
эж