Profesor Mariusz Ziółkowski uważa, że wielkim impulsem wywołującym zainteresowanie eksploracją Ameryki Południowej była działalność polskich inżynierów w XIX wieku, którzy oprócz swoich zawodowych obowiązków-najczęściej zatrudniani byli jako specjaliści budowy infrastruktury drogowej i kolejowej - jako ludzie o szerokich horyzontach zajmowali się wieloma innymi rzeczami.
Jeśli chodzi o badanie kultur na kontynencie południowoamerykańskim, to pionierskie badania o charakterze antropologiczno-społecznym przeprowadził wówczas wśród Indian Mapuche (Araukanów) emigrant po powstaniu listopadowym, wybitny mineralog Ignacy Domeyko, późniejszy reformator szkolnictwa akademickiego w Chile i długoletni rektor Uniwersytetu w Santiago.
Pierwszym Polakiem, który wziął udział w wykopaliskach archeologicznych prowadzonych na terenie Andów (cmentarzysko Ancón w okolicach Limy), był działający w Peru krakowski inżynier Władysław Kluger. Zgromadził on pokaźny zbiór okazów etnograficznych i zabytków archeologicznych kultur prekolumbijskich, przekazanych w latach 70. XIX w. krakowskiej Akademii Umiejętności.
Po II wojnie światowej prace terenowe prowadzili w Ameryce Łacińskiej m.in. prof. Andrzej Wierciński i prof. Maria Frankowska oraz prof. Andrzej Żaki z Krakowa, który interesował się archeologią górską, zwłaszcza Karpat, ale w czasopiśmie „Acta Archeologica Carpatica”, które założył, pojawiały się również materiały o badaniach amerykańskich.
Należy tu również przywołać nazwisko dr hab. Andrzeja Krzanowskiego, który w 1978 roku kierował Polską Wyprawą Narodową w Andy. Wówczas Polacy dostali rządowe pozwolenie na prowadzenie badań archeologicznych w Peru , to był pierwszy przypadek w kraju z regionu Europy Wschodniej, otrzymaliśmy oficjalną koncesję na prowadzenie badań. Zdaniem profesora Mariusza Ziółkowskiego miało to fundamentalne znaczenie dla rozwoju polskich badań prekolumbijskich. W kolejnych latach polscy archeolodzy nawiązali współpracę z Włoską Misją Archeologiczną i wzięli udział Projekcie NASCA kierowanym przez prof. Giuseppe Orefici uczestnicząc w pracach badawczych Cahuachi i Pueblo Viejo na pustyni Nazca w Peru. Dzięki tej, trwającej do dziś współpracy, w Projekcie wzięło dotychczas udział około dziewięćdziesięciu polskich badaczy i studentów.
Profesor Mariusz Ziółkowski, wybitny specjalista w dziedzinie archeologii i etnohistorii Inków, techniki datowań bezwzględnych w archeologii i archeoastronomii, dyrektor Centrum Badań Andyjskich Uniwersytetu Warszawskiego, o polskich badaniach prekolumbijskich i uczonych, którzy przecierali szlaki kolejnym pokoleniom naszych badaczy na kontynencie Ameryki Południowej, opowiedział Marii Wieczorkiewicz. Zapraszamy do wysłuchania pierwszej części rozmowy.
Audycja powstała we współpracy z Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW i Ministerstwem Spraw Zagranicznych.