Marszałek Sejmu Czteroletniego Stanisław Małachowski – wzór patrioty i męża stanu

To właśnie on, nie król, jest na pierwszym planie obrazu Jana Matejki „Konstytucja 3 maja 1791 roku”. Wystawę „Stanisław Małachowski. Bohater. Mit. Symbol” można oglądać na Zamku Królewskim w Warszawie.  

"Konstytucja 3 Maja 1791 roku", Jana Matejki. Obraz przedstawia pochód posłów z Zamku Królewskiego do kolegiaty św. Jana w celu ponownego zaprzysiężenia tekstu konstytucji uchwalonej 3 maja 1791 roku przez Sejm Czteroletni.

FoKa/Forum

Na obrazie Jana Matejki marszałek Stanisław Małachowski niesiony na rękach uczestników triumfalnego pochodu dumnie dzierży nad głową jeden z najważniejszych w historii Rzeczypospolitej dokumentów, do którego uchwalenia walnie się przyczynił. Jako jeden z największych mężów stanu swojej epoki wielokrotnie uwieczniany był przez artystów. Celem wystawy jest nie tylko oddanie mu hołdu i przypomnienie jego sylwetki, ale także zobrazowanie – na przykładzie wybranych przedstawień – przyjmowania się w Polsce tendencji estetycznych właściwych klasycyzmowi.

Stanisław Bartłomiej Ludwik Małachowski herbu Nałęcz (ur. 24 VIII 1736 w Końskich, zm. 29 XII 1809 w Warszawie) to jedna z najważniejszych i cieszących się największym szacunkiem osobistości politycznych Rzeczypospolitej drugiej połowy XVIII wieku. Czas jego kariery to niezwykle ważny, a zarazem trudny okres w polskich dziejach – państwo po rządach Wettynów znajduje się na skraju upadku, a sytuacja geopolityczna staje się coraz bardziej napięta.

Hrabia na Końskich i Białaczowie szybko daje się poznać jako wybitny polityk. Był m.in. marszałkiem Trybunału Głównego Koronnego, któremu przywrócił dawną sprawność. Wśród sobie współczesnych Małachowski zyskuje miano polskiego Arystydesa. Niezwykle ceni go również król Stanisław August, czemu daje wyraz, honorując hrabiego najwyższymi państwowymi odznaczeniami: Orderem Świętego Stanisława i Orderem Orła Białego.

Jednak to rola, jaką Małachowski odgrywa przy prowadzeniu obrad Sejmu Wielkiego i uchwaleniu Konstytucji 3 maja, a także jego sprzeciw wobec działań konfederacji targowickiej, sprawiają, że jako postać urasta do rangi symbolu, stając się wręcz wzorem patrioty i męża stanu. Sam Napoleon, dobrze poinformowany o jego zasługach, wzywa go do Warszawy w 1807 roku, aby zaproponować mu urząd prezesa Komisji Rządzącej nowo powstałego Księstwa Warszawskiego. Niespełna dziewięć miesięcy później Małachowski zostaje jego premierem.

Po śmierci w 1809 roku, w uznaniu dla jego licznych zasług, Stanisław Małachowski doczekuje się pomnika nagrobnego w bazylice archikatedralnej św. Jana Chrzciciela w Warszawie.

Z Norbertem Halińskim, kuratorem wystawy „Stanisław Małachowski. Bohater. Mit. Symbol” na Zamku Królewskim w Warszawie, rozmawia Ewa Plisiecka.