Laureaci 2022
Stanisława Galica-Górkiewicz
Wyjątkowa wartość sztuki muzycznej Stanisławy Galicy-Górkiewicz przejawia się przede wszystkim w kultywowaniu zachowawczego, wolnego od wpływów mody stylu muzykowania góralskiego, który w prostej linii wywodzi się od podhalańskich muzyków urodzonych w połowie XIX w
Stanisława Galica-Górkiewicz, skrzypaczka–prymistka, urodziła się w 1947 r. na Podhalu, w Bukowinie Tatrzańskiej, w cieszącej się długim góralskim rodowodem rodzinie Galiców. Gry skrzypcowej uczyła się u legendarnej podhalańskiej muzykantki Bronisławy Koniecznej-Dziadoń (1894–1968), zwanej „Dziadońką”, która z kolei pobierała nauki u słynnego Bartłomieja Obrochty (1850–1926). Repertuar „nut” góralskich, które gra Stanisława Galica-Górkiewicz jako solistka i prymistka kapeli, jest także bezpośrednią kontynuacją repertuaru Bronisławy Koniecznej-Dziadoń. Innych nauczycieli muzyki, poza „Dziadońką”, Stanisława Galica-Górkiewicz nie miała. Prócz „nut” góralskich Bronisława Konieczna-Dziadoń przekazała jej także wiele opowieści o realiach życia na Podhalu na przełomie wieków XIX i XX. Opowieści „Dziadońki” Artystka zawarła w książkach swojego autorstwa.
Jak zaznacza, muzyka na Podhalu, podobnie, jak codzienne życie, ulega zmianie (m.in. ze względu na coraz lepsze wykształcenie muzyczne młodych muzykantów), ale ona pozostaje wierną XIX-wiecznemu stylowi gry, przejętemu od mistrzyni – „Dziadońki”. Dużą wagę Stanisława Galica-Górkiewicz przykłada do wiernego odtwarzania w grze stylu stricte podhalańskiego, ponieważ, jak uważa, dziś wiele swoistych dla różnych regionów górskich stylów traci swój niepowtarzalny charakter, a muzyka podhalańska miesza się często na przykład ze spiską, słowacką, węgierską itp. ze względu na to, że wielu młodych muzyków określa swój bardzo szeroki repertuar ogólnikowo, jako „muzykę Karpat”.
Stanisława Galica-Górkiewicz jest także autorką licznych publikacji książkowych, artykułów i audycji radiowych, dotyczących historii i kultury rodzimej Bukowiny Tatrzańskiej. Zamiłowanie do historii rodzinnej i wiedzy o życiu na dawnym Podhalu zaszczepiła w niej matka, opowiadając jej od najmłodszych lat o przodkach i kulturze góralskiej minionych dekad.
Jak mówi Autorka, książki pisze niejako pod wewnętrznym przymusem spisania i przekazania tego, co sama zna, a co nieuchronnie odchodzi lub znacząco się zmienia – przebogatego, podhalańskiego dziedzictwa kulturowego. Zawarte w książkach wspomnienia spisuje podhalańską gwarą.
Stanisława Galica-Górkiewicz jest laureatką wielu nagród na licznych festiwalach i konkursach muzyki ludowej. Otrzymała m.in. „Basztę” na 44. Ogólnopolskim Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym w 2010 r., w kategorii „solista-instrumentalista”. Po raz kolejny triumfowała na kazimierskim Festiwalu w roku 2014 (48. OFKiŚL), tym razem z kapelą. Stawała także na podium Międzynarodowego Konkursu Kapel i Instrumentalistów w Zakopanem. W 2011 roku została odznaczona medalem „Zasłużony Kulturze GLORIA ARTIS”. Rok 2016 przyniósł pierwszą nagrodę na II Turnieju Muzyków Prawdziwych w Szczecinie, w kategorii instrumentalistów. W roku 2021 otrzymała wyróżnienia w konkursie „Nagroda im. Romana Reinfussa”, „za wybitne i szczególne osiągnięcia w dziedzinie zachowanie lokalnej tożsamości kulturowej w Małopolsce”. Powyższe nagrody i odznaczenia to jedynie wybrane przykłady uhonorowania muzycznego i popularyzatorskiego talentu Artystki.
Józef Broda
Józef Broda jest nie tylko wybitnym muzykiem, budowniczym instrumentów i popularyzatorem kultury swojego regionu, ale przede wszystkim znakomitym pedagogiem, wychowawcą kilku pokoleń śpiewaków i muzykantów, autorytetem. Mimo upływu lat, zmieniających się realiów, ustrojów politycznych i idei światopoglądowych, jego przesłanie i muzyka od pół wieku pozostają wciąż aktualne. Odnoszą się do problemów współczesnego świata, wskazując młodym ludziom sposoby radzenia sobie z jego wyzwaniami i odnajdywania własnego języka.
Józef Broda urodził się w 1941 roku w Ustroniu-Lipowcu. W świat muzyki tradycyjnej jako pierwsi wprowadzili go mama i dziadek. Pierwsze nauki pobierał
u największych mistrzów swojego regionu, wśród których znalazł się m.in. Jan Kawulok. Wykształcenie wyższe zdobywał w ośrodkach akademickich w Gdańsku, Warszawie, Toruniu i Lublinie, studiując m.in. filozofię i wychowanie przez sztukę.
Przez wiele lat pracował jako wychowawca i nauczyciel w szkołach podstawowych
w Istebnej i Koniakowie, propagując wśród dzieci i młodzieży lokalne tradycje. Uczył nie tylko gry na instrumentach, pieśni i tańców, ale także szacunku dla rodzimej kultury. Przekazywał to, jak wielką wagę dla budowania tożsamości ma świadomość własnego pochodzenia. Był także twórcą i reżyserem przedstawień plenerowych, będących przykładem symbiozy człowieka, przyrody i kultury. Folklor stał się dla niego środkiem wychowywania poprzez działanie w grupach twórczych, np. w formie teatru obrzędowego. Jego działania
i metody zainspirowały wielu nauczycieli w ich pracy pedagogicznej.
- Muzyka jest bardzo prostym narzędziem – twierdzi – za mało współcześnie docenianym przez pedagogów. Dzisiejsi nauczyciele za daleko odchodzą od fundamentu nauki: zachwytu, zadziwienia. A życie trzeba umieć smakować, my dzieciom stwarzamy do tego pretekst. Bo muzyka pomaga odkrywać prawdę o życiu i człowieku.
Józef Broda nie chce być postrzegany ani jako muzykant, ani jako artysta. Jego ideą jest kontakt z drugim człowiekiem. Polega to na tym – mówi – że instrument stał się moim narzędziem, które poprzez muzykę czy teatr daje wolność, ułatwia mi ten kontakt i dzięki temu wychowuje, naucza, kształtuje wrażliwość i światopogląd młodego człowieka.
Dzięki prowadzonym przez siebie badaniom folkloru, zgromadził ogromny repertuar pieśni i przyśpiewek, a także informacje o ich miejscu i funkcjach w zwyczajach i obrzędach. Wykonując je w pełnej zgodzie z tradycjami regionu, stał się autentycznym nosicielem obyczajów górali Beskidu Śląskiego. W oparciu o swoją wiedzę, doświadczenie i obserwacje, odtworzył i przyczynił się do kontynuowania ginących tradycji w swoim regionie.
Polskie Radio wielokrotnie odwiedzało Józefa Brodę w jego domu na Wyrszczku, nagrywając barwne opowieści artysty o świecie dźwięków wydobywanych w poetycki sposób z najprostszych instrumentów dętych. To właśnie tam przez wiele lat powstawały audycje „Co słychać na Wyrszczku” z udziałem dzieci, którym muzyk opowiadał o porach roku, żywej naturze, łąkach, potokach i muzyce.
Józef Broda jest laureatem licznych nagród, w tym m.in. Nagrody im. Oskara Kolberga (1995) oraz dorocznej nagrody Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2016). Jest także laureatem festiwali m.in. w Bukowinie Tatrzańskiej (1971), Kazimierzu nad Wisłą (1973) i Budapeszcie (1974). Otrzymał Srebrny Medal Zasłużony Kulturze Gloria Artis (2008) oraz Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2014). Od lat prowadzi najważniejsze festiwale folklorystyczne w Polsce m.in. w Żywcu, Kazimierzu czy Nowym Sączu. Posiada umiejętność nawiązywania niezwykłej łączności z widownią, wykorzystując sceny festiwalowe do wspaniałej pracy dydaktycznej z ludźmi w każdym wieku.
