Ogromne straty w polskiej kulturze podczas II wojny światowej

Zarówno w trakcie niemieckiej, jak i sowieckiej okupacji najeźdźca niszczył wszystkie elementy polskiego dziedzictwa kulturowego. Już na początku inwazji w 1939 roku w wyniku bombardowań niszczono zabudowania miast, szlacheckie dworki, książęce zamki i wiejskie domostwa. Celem działań okupanta były również obiekty, które nie miały znaczenia militarnego. Przykładem jest miejscowość Frampol, gdzie w wyniku niemieckiego bombardowania zniszczonych zostało 90 procent zabudowań w mieście. Jak się później okazało, nalot był elementem ćwiczeń Luftwaffe.

Elżbieta Przyłuska z Departamentu Restytucji Dóbr Kultury w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego zaznacza, że tamte dramatyczne wydarzenia są wciąż żywe. - Z jednej strony patrzymy w przeszłość, czyli faktycznie przywołujemy II wojnę światową i to, co się wydarzyło w czasie wojny. Ale jednocześnie poprzez przywoływanie przyszłości, poprzez odnajdywanie strat, jednocześnie patrzymy też w przyszłość. Bo tak naprawdę budujemy na nowo naszą tożsamość. Przywołujemy pamięć o tym, co się wydarzyło po to, by nie dochodziło do takich sytuacji w przyszłości. Bo jeśli zapomnimy o wojnie, zapomnimy o tym, co utraciliśmy, to jest ryzyko, że będziemy brnąć w jakąś nieciekawą ścieżkę - wyjaśnia Elżbieta Przyłuska.

DOWIEDZ SIĘ WIĘCEJ O STRATACH WOJENNYCH I AKCJI #BEZPRZEDAWNIENIA >>>

Walka z pomnikami

Niemiecki okupant chciał za wszelką cenę zdławić opór Polaków. W tym celu przeprowadzono na wielką skalę akcję wysadzania i demontażu pomników na terenie całego kraju. Już na początku wojny zniszczono m.in. pomnik Henryka Sienkiewicza w Bydgoszczy; ten sam los spotkał pomniki Bolesława Chrobrego w Gnieźnie i Tadeusza Kościuszki w Łodzi.

W sierpniu 1940 roku Niemcy zniszczyli jeden z najbardziej symbolicznych monumentów w polskiej kulturze - pomnik Adama Mickiewicza na rynku w Krakowie. Po wojnie elementy budowli odnaleziono na złomowisku w Hamburgu. W 1955 roku, w setną rocznicę śmierci wieszcza, odsłonięto odbudowany pomnik. - Powszechne wzruszenie, zwłaszcza rdzennych krakowian. Ja byłem przybyszem z innego miasta, nie widziałem przed wojną pomnika, zobaczyłem go dopiero w tym dniu, kiedy został po raz wtóry wzniesiony. Miałem sposobność oglądania cyklu fotografii z momentu strącania pomnika. To było wielkie przeżycie, bo z Mickiewiczem wiązałem moje pierwsze obcowanie z poezją. Proporcjonalnym do tego przeżyciem był fakt, że jednak ten pomnik znowu przybrał postawę pionową. Że te same kwiaciarki, które w czasie okupacji składały w to miejsce wiązanki kwiatów, przyszły tłumnie z kwiatami. Było to bardzo wzruszające - wspominał odsłonięcie odbudowanego pomnika aktor i poeta Tadeusz Śliwiak.

Źródło: Polskie Radio/YouTube

Stolica w ruinach

Symbolem niemieckiej walki z polską kulturą stało się zniszczenie Warszawy podczas II wojny światowej i Powstania Warszawskiego. - Warszawa w czasie wojny była tym miastem, które z punktu widzenia hitlerowskich Niemiec, stanowiąc podstawę państwa polskiego, i stanowiąc najważniejsze organy administracji i kultury, stało się tym miastem, które miało być unicestwione - wyjaśnia Julian Borkowski, historyk z Muzeum Warszawy.

Czytaj również:

• Ekspert: straty wojenne Warszawy największe wśród miast europejskich
• Sprawa reparacji wojennych. Prof. Wnęk: dokument podpisany przez Bieruta nigdy nie został opublikowany

Zniszczenie stolicy było w planach Niemców od samego początku inwazji na Polskę. - Taka była ideologia III Rzeszy. Od samego początku, już od 1 września 1939, spadały bomby na Warszawę. Przez następne dni miasto zaczęło tracić zarówno swoich mieszkańców, jak i infrastrukturę. (...) Jeśli chodzi o okres 1939 roku, to miasto straciło 12 procent substancji miejskiej. Mieszkańcy Warszawy przyglądali się pożarom i sukcesywnemu niszczeniu miasta. Jeśli chodzi o Powstanie Warszawskie, to Heinrich Himmler, który był szefem Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy, skierował rozkaz, w którym jasno dał do zrozumienia, że należy całkowicie unicestwić miasto i przez to dać straszny przykład Europie - zaznacza Julian Borkowski. - Po tak zwanym wyzwoleniu 17 stycznia 1945 roku, kiedy Wojsko Polskie wkracza do miasta, zastaje ruiny. Dosyć przygnębiający obraz, jeszcze zasnuty śniegiem. W takiej szarej atmosferze mieszkańcy rozpoczęli powrót do miasta. Starali się jakoś to życie zacząć od zera - dodaje historyk.

***

Audycja: Kulturalna Jedynka