Nowo wybrany przywódca sowieckich komunistów przemawiał ponad 5 godzin. Tekst jego tajnego referatu był w znacznej mierze improwizowany. Chruszczow niemal w całości poświęcił go opisowi zbrodni stalinowskich.
Do wydarzeń, jakie miały miejsce podczas XX Zjazdu Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego nawiązał prof. Paweł Wieczorkiewicz w audycji Agnieszki Steckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po najnowszej historii ZSRR", nadanej w listopadzie 1997 roku.
Zbrodnie Stalina
- Dogodną płaszczyzną do wydania walki przeciwnikom stała się dla Chruszczowa sprawa odpowiedzialności za zbrodnie polityczne epoki stalinowskiej - słyszymy w komentarzu prof. Pawła Wieczorkiewicza.
Ale pomysł Nikity Chruszczowa, by wygłosić referat na temat przestępstw i zbrodni Stalina początkowo spotkał się z zadziwiająco jednomyślnym oporem dotychczasowej elity partyjnej. Przywódca sowieckich komunistów miał nawet pomysł, by zaprosić na obrady XX Zjazdu byłych więźniów politycznych, zwolnionych w wyniku amnestii w roku 1955.
- Proponujesz, żeby nas sądzili byli katorżnicy – usłyszał w odpowiedzi. Słowa te wypowiedział członek Politbiura KPZR – Łazar Kaganowicz, bliski współpracownik Stalina. Chruszczow się z pomysłu wycofał.
Pierwszy zjazd po śmierci Stalina
XX Zjazd KPZR zebrał się w lutym 1956 roku. Był to pierwszy, po śmierci Stalina, zjazd partii. Poprzedni odbył się cztery lata wcześniej, jeszcze za życia generalissimusa. - Przez te lata w Związku sowieckim wydarzyło się mnóstwo ważkich faktów politycznych – mówił prof. Wieczorkiewicz. - Zmarł Stalin, obalono Berię, do władzy doszedł Chruszczow.
- Zjazdy miały to do siebie, że w jakimś sensie wyznaczały strategię polityki na następne lata – analizował historyk. - Tu jednak chodziło o coś więcej, o przełom ideologiczny, który wymuszała sytuacja społeczno-polityczna sowieckiego imperium.
09:11 Tajny referat Chruszczowa - aud. z cyklu.mp3 Tajny referat Chruszczowa - audycja Agnieszki Steckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej". (PR, 12.11.1997)
Kult jednostki
- Sekretarz Generalny KPZR bardzo selektywnie odniósł się do tego, co czynił Stalin – komentował prof. Paweł Wieczorkiewicz. - Po pierwsze wystrzegał się jako ideowy komunista jakichkolwiek prób krytyki systemu. Krytykował osobę, stąd pojęcie "kultu jednostki". Poza tym krytykował Stalina za zbrodnie, ale nie za wszystkie. Nie krytykował go za kolektywizację rolnictwa, za bezpardonową walkę z Trockim. Krytykował go za represje wobec uczciwych - jak mówił - komunistów i bolszewików.
Chruszczow zdawał sobie sprawę, że jeśli dojdzie do prawdziwych rozliczeń, to on także zostanie pociągnięty do odpowiedzialności za morze krwi przelanej w ZSRR w latach 30.
Wszystko dokładnie przygotował. Służby dostarczyły mu akta, które mogły świadczyć przeciwko niemu. - Akta te nigdy nie ujrzały światła dziennego - słyszymy w komentarzu. - Równocześnie zaczęto kompletować materiały o tym, co robił Malenkow, co robił Mołotow, czy Woroszyłow. Najbliżsi i wieloletni współpracownicy Stalina.
Reakcje świata
Wrażenie, jakie wywarł XX Zjazd KPZR na całym świecie było wstrząsające. Referat, choć tajny, nie bez inicjatywy samego Nikity Chruszczowa, dość szybko wydostał się na Zachód. Przywódca sowiecki chciał w ten sposób wzmocnić swoją pozycję w partii w walce z frakcją stalinowską. I to się udało. Tajny referat Chruszczowa był wielkim szokiem zwłaszcza dla lewicowej opinii publicznej na Zachodzie. Pokazywał prawdziwe oblicze systemu, w który tak wielu wierzyło.
Posłuchaj komentarza prof. Pawła Wieczorkiewicza na temat XX Zjazdu KPZR i referatu Nikity Chruszczowa.
bs