Bodźcem do przeprowadzenia przez archeologów prac wykopaliskowych w tym miejscu były niejednoznaczne informacje, pochodzące ze źródeł pisanych oraz przekazy ustne z lat 30. XX wieku. Mówiły one o znajdującym się w tym miejscu najstarszym suraskim kościele parafialnym, który na polecenie władz miał zostać w ciągu jednej nocy rozebrany i przeniesiony na miejsce obecnej świątyni parafialnej stojącej przy rynku.
- Wyniki prac archeologicznych potwierdziły tę część legendy, która mówiła o istnieniu kościoła. Znacznie ją także uzupełniły, dodając zupełnie nieznane fakty – mówi Dariusz Krasnodębski z IAiE PAN. Okazało się, że na uroczysku istniały zapewne dwie budowle, których pozostałości wskazują na inne niż mieszkalne przeznaczenie. Z pierwszej z nich na powierzchni pozostało ziemne wzniesienie
Obok reliktów świątyni badacze natrafili na fragment zniszczonej ceglanej krypty, obok której spoczywał szkielet ludzki. Zdaniem archeologów krypta powstać mogła w trakcie tworzenia nasypu pod kościół, ale pochówek związany jest z bliżej nieokreślonym dramatycznym wydarzeniem z czasów późniejszych. Wskazywać na to ma okrągły otwór od kuli widoczny w czaszce, tuż nad skronią.
Kilkadziesiąt metrów dalej na wschód od domniemanych pozostałości kościoła archeolodzy natknęli się na kolejne konstrukcje. Odkryte fragmenty cegieł wskazywały na ich średniowieczne pochodzenie. W gruzowisku znaleziono kilkadziesiąt fragmentów glinianych kafli piecowych, w tym pięknie zdobione wielobarwne kafle płytowe. Po usunięciu gruzu archeologom ukazała się gliniana posadzka, ułożona z wypalonych płytek oraz półkolista konstrukcja zbudowana z cegieł.
- Znaleziska te stawiają w zupełnie nowym świetle naszą wiedzę dotyczącą przeszłości tej części Podlasia. Mamy bowiem do czynienia zarówno z jedną z najstarszych ceglano-kamiennych budowli, jak również potwierdzonym archeologicznie istnieniem odrębnej od miasta Suraża świątyni lub kaplicy – przekonuje Krasnodębski.
Zdaniem naukowców, początki świętego przybytku mogą się wiązać z przejęciem tych ziem na początku XV wieku przez Wielkiego Księcia Witolda.
(ew/PAP-Nauka w Polsce)