Słynni polscy matematycy
Nazwa Księga Szkocka pochodzi od lwowskiej kawiarni Szkockiej, zlokalizowanej w centrum miasta, przy Placu Akademickim 9, w pobliżu starego gmachu uniwersytetu. Kawiarnie istnieje do dzisiaj. 17 lipca 1935 roku Stefan Banach, matematyczny geniusz, dokonał pierwszego wpisu w księdze. W zasadzie to nie była księga, a zeszyt w grubych okładkach, kupiony przez żonę Stefana Banacha.
23:38 2021_07_06 19_30_57_PR1_eureka.mp3 Lwowska Szkoła Matematyczna i jej Księga Szkocka (Eureka/Jedynka)
Bez nauki matematyki nasz mózg rozwija się słabiej?
W Księdze Szkockiej nie ma błahych problemów, choć może być żartobliwy ton
Prof. Stanisław Domoradzki z Uniwersytetu Rzeszowskiego podkreśla, że do zeszytu nie wpisywano błahych problemów. - To musiał być problem uznany przez większość członków Lwowskiej Szkoły Matematycznej - mówi. Matematycy pisali na blatach kawiarnianych stolików ołówkiem chemicznym, a później rozwiązania bywały zmywane przez sprzątaczy.
Gość Programu 1 Polskiego Radia zwraca uwagę, że kawiarnia Szkocka był dobrym miejscem na matematyczne dyskusje, gdyż był to lokal o najbardziej niejednolitych gościach spośród kawiarni lwowskich. Szkocką odwiedzali profesorowie uniwersytetu, zakochane pary, plotkarki i plotkarze, czytelnicy gazet, a jej zaletą było, że ta kawiarnia nigdy nie była pusta i nigdy nie była przepełniona.
Profesor zwraca uwagę, że stawianie problemów nie było niczym nowym w matematyce. Tylko, że za ich rozwiązanie gdzie indziej dawano pieniądze, a we Lwowie żartobliwie przyznawano np. butelkę wina, butelkę piwa, czy żywą gęś. - Ja pamiętam jak Mazur komuś tam mówi, że za rozwiązanie będzie butelka wina, a ten ktoś odpowiada, że nie rozwiązuje, bo mu wino szkodzi - opowiada.
Rozmówca zwraca uwagę, że często problemy były sformułowane w sposób żartobliwy, ale same były bardzo poważne. Problem 43 dotyczył teorii gier, nowego kierunku w ówczesnej matematyce. - Wiele problemów nosi daty sprzed 1935 roku, bo były długo dyskutowane przez tych, których nazwiska zostały wpisane do księgi - mówi. Do księgi wpisywali problemy również matematycy spoza kręgu lwowskiego, w tym cudzoziemcy. Była to dla nich nobilitacja. Ostatni wpis jest z roku 1941.
Księga inspiracją dla współczesnych matematyków
Księgę w czasie wojny ocaliła żona Stefana Banacha Łucja, potem została ona przetłumaczona i wydana w Stanach Zjednoczonych, przedstawiona również na Kongresie Matematyków w Edynburgu w 1958 roku. Kopia księgi jest dostępna na portalu Stefana Banacha, a oryginał zapewne znajduje się z rękach rodziny.
Prof. Stanisław Domoradzki zwraca uwagę, że księga stała się inspiracją dla współczesnych matematyków i do tej pory wiele zamieszczonych w niej problemów jest nierozwiązanych. - Jest 15 problemów rozwiązanych częściowo, a 40 wcale nierozwiązanych, więc ich rozwiązanie zajmie jeszcze wiele lat - ocenia.
Obecnie nazwisko Banacha jest drugim, po Euklidesie, najczęściej wymienianym nazwiskiem w matematyce. Komu zawdzięczamy to, że zwykły zeszyt z lat 1935-1941 stał się legendą światowej matematyki, symbolem Lwowskiej Szkoły Matematycznej? Jakie były losy księgi? Ile zawartych w niej zadań zostało już rozwiązanych?
Czytaj także:
Poza tym w audycji:
Kiedy inni się śmieją, nam także łatwiej się uśmiechać. Kiedy inni panikują, możemy również odczuwać zaniepokojenie. Czyli część emocji przejmujemy od osób w naszym otoczeniu. Ale czy zawsze? Jak wtedy działa nasz mózg? O tym opowiada dr hab. Ewelina Knapska z Instytutu Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego Polskiej Akademii Nauk.
***
Tytuł audycji: Eureka
Prowadziła: Dorota Truszczak
Goście: prof. Stanisław Domoradzki (Uniwersytet Rzeszowski), dr hab. Ewelina Knapska (Instytut Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego Polskiej Akademii Nauk
Data emisji: 6.07.2021
Godzina emisji: 19.30
ag