Na Białorusi trwa dyskusja nad celowością i sposobem restauracji ruin baszty zamku w Nowogródku. Wzbudziła ją przeprowadzona w roku ubiegłym rekonstrukcja wieży stojącej od strony kościoła. Cała baszta została obłożona współczesną cegłą i przykryta dachem. Architekt Ihar Bajcou napisał na łamach tygodnika ”Nasza Niwa”, że po remoncie zamiast „unikatowej romantycznej wieży” widzimy teraz ”banalną, pozbawioną charakteru wieżę jakiegoś zamku”.
Tymczasem historyk Anton Astapowicz próbuje bronić sposobu restauracji. Twierdzi, że wieża mogła w każdej chwili runąć. Dlatego trzeba było umocnić fundamenty i wykonać kompleksowe prace restauracyjne, aby uchronić jej konstrukcję. Zauważa, że zawsze można dyskutować nad sposobem przeprowadzonych rekonstrukcji zabytkowych budowli na Białorusi pod kątem zachowania ”kulturowego krajobrazu”.
Historia zamku
Nowogródek założony został po 1241 roku przez księcia litewskiego Edywiła prawdopodobnie w miejscu wcześniejszego ruskiego grodu z XII wieku. Mendog ustanowił tu stolicę państwa litewskiego, przyjął tu chrzest i w 1253 koronował się na króla Litwy. W tym czasie wzniesiono tu warownię z umocnieniami ziemno-drewnianymi, prawdopodobnie z elementami murowanymi.
W 1314 komtur krzyżacki Heinrich von Plotzke bezskutecznie próbował zdobyć zamek. W XIV wieku zamek był wielokrotnie oblegany i niszczony w czasie najazdów krzyżackich, wojen litewsko-ruskich i waśni rodowych. W 1349 roku przed kolejnym najazdem krzyżackim mieszkańcy sami spalili miasto i zamek przed opuszczeniem miasta. Zamek rozbudował po zniszczeniach Witold w roku 1415.
Na początku XVI wieku zamek uległ zniszczeniu przez Tatarów. Odbudowany, ale z uwagi na przestarzały system obronny stracił na znaczeniu. W 1638 roku w wieży bramnej umieszczono archiwum miejskie. W 1662 zamek został zdobyty i spustoszony przez wojska moskiewskie, archiwum został o obrabowane i częściowo wywiezione. W XVIII wieku dalsze zniszczenia zamku nastąpiły w wyniku pożarów: w 1710 w czasie najazdu Szwedów i w 1751, gdy spłonęły resztki miejskiego archiwum.
Od początku XIX wieku zamek znajduje się w stanie trwałej ruiny. Zachowały się ruiny wieży kościelnej, bramnej, fragment wschodniego odcinka murów z przechodem furty (częściowo rekonstruowane w XX wieku), wały ziemne i głęboka fosa otaczająca zamek. Z zamkowej cerkwi zachowały się fundamenty.
Informacje o Białorusi: Raport Białoruś
IAR/Wikipedia/agkm
Widok Góry Zamkowej w Nowogródku w XIX wieku. Rys. Napoleona Ordy, źr. Wikipedia