Wbrew szubienicom, mordom i krzyżom,
Wbrew mocy, która podbiła świat,
Wielka Warszawo, polski Paryżu,
Śmiech w ruinach kwitnie jak kwiat.
Bo ten zwycięży, kto się śmieje,
Rozpacz to dzisiaj okropny grzech,
Dla tych, co zawsze mieli nadzieję,
Brzmi twój przekorny zwycięski śmiech.
Fragm. "Uśmiech Warszawy", Tomasz Wiatraczny (T. Hollender)
Rysunki satyryczne w okupowanej Warszawie podnosiły na duchu jej ciemiężoną ludność. W latach 1939-1944 rodziły się dzieła proste, szybkie i godzące we wroga jak najostrzejsza broń, ale też piętnowały naganne zachowania rodaków. Obok wierszyków, ulicznych dowcipów i piosenek, stały się symbolem oporu i niezłomności, a także na taką skalę - zjawiskiem wyjątkowym w historii Europy. Niezliczone ilości nalepek, plakatów, ulotek, tzw. „motylków”, malowane pośpiesznie napisy na murach i parkanach, drukowane w konspiracji wydawnictwa miały na celu nie tylko pokrzepienie serc Polaków, ale też nieustanną wrogą obecność w świadomości okupanta.
Wystawa w warszawskim Muzeum Karykatury poświęcona jest twórczości polskich artystów grafików, rysowników i karykaturzystów tego czasu. Ich twórczość - zarówno piętnująca i pokrzepiająca - stała się dla całego narodu potężną bronią w walce z hitleryzmem i osłoną przed demoralizacją i upadkiem ducha. Pokazane zostaną rysunki m.in.: Henryka Chmielewskiego ps. Yes, Stanisława Tomaszewskiego ps. Miedza, Aleksandra Świdwińskiego, Andrzeja Willa ps. Was oraz Jerzego Zaruby; oryginały rysunków, podziemnych broszur i egzemplarze prasy konspiracyjnej, a także fotografie i fragmenty „Zakazanych piosenek”, a więc tło na którym toczyła się walka w „nieujarzmionym mieście”. Twórczość artystyczna została potraktowana jako ważny dokument epoki, odzwierciedlający okupacyjną rzeczywistość i życie codzienne Warszawy.
"Uśmiech Warszawy", Henryk Chmielewski, 1943
Część eksponatów pochodzi z ocalałych, dotąd nieeksponowanych, unikalnych zbiorów Grzegorza Załęskiego, autora antologii satyry w polskiej prasie podziemnej "Satyra w konspiracji 1939-1944" (wydanie wznowione i poszerzone 2011 r., wydawnictwo LTW), przechowywanych przez jego syna Krzysztofa, a także zbiorów własnych Muzeum Karykatury, Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Historycznego m.st. Warszawy, Archiwum Akt Nowych i zbiorów prywatnych m.in.: Jana Tomaszewskiego, Andrzeja K. Kunerta, Tomasza Szaroty.
Wystawa będzie prezentowana do 20 maja 2012 r.
