Nieprzerwanie od 1893 roku
Okazały budynek, wspaniały repertuar i niezliczone grono wybitnych aktorów i reżyserów przewijało się w tym teatrze jak w młodopolskim kalejdoskopie. Do teraz placówka ta jest przebogatą skarbnicą teatralnych muzealiów, z których bardzo dużą część zdigitalizowano w ostatnich latach. Co ważne, teatr ten działa nieprzerwanie od początku swojego istnienia.
Słowa te potwierdzają archiwalia teatralne, do których łatwo można dotrzeć na oficjalnych stronach tej sceny, a także na wielu stronach pokazujących Kraków jako swoistą kulturalną stolicę Polski. Czytamy tam: "Działa nieprzerwanie od 1893 roku. Jedna z najsłynniejszych i najbardziej zasłużonych polskich scen. Gmach, zbudowany przez Jana Zawiejskiego, jest zaliczany do najcenniejszych zabytków architektury teatralnej w Europie. Na frontonie widnieje napis: "Kraków narodowej sztuce". Wnętrza ozdabiają freski wiedeńskiego artysty Antona Tucha oraz słynna kurtyna Henryka Siemiradzkiego. Obok sceny znajduje się zabytkowa garderoba wielkiego aktora Ludwika Solskiego".
Afisz opery "Manru". Inscenizacja Teatru Miejskiego w Krakowie z dnia 26 lipca 1901. Źr. Polona
Juliusz Słowacki patronem
Historia tego miejsca istniała o wiele wcześniej przed założeniem placówki. Portal "Kraków4u.pl" tak to miejsce charakteryzuje, sięgając po fakty aż z XIII wieku: "Plac św. Ducha, dom nr 1, Teatr im. Juliusza Słowackiego. Od 1 połowy XIII wieku do końca wieku XIX w miejscu obecnego budynku teatru mieściły się zabudowania klasztoru i kościoła zakonu Duchaków. Graniczyły one z północno – wschodnim końcem murów miejskich. Do kompleksu należały dwa kościoły: nieistniejący już kościół szpitalny pw. św. Ducha i kościół pw. św. Krzyża. Szpital stanowił schronienie nie tylko dla ludzi chorych, ale także dla osób bezdomnych, starszych oraz ubogich. Budynek był usytuowany w pobliżu murów miejskich tak, aby chorzy byli odseparowani od reszty społeczności miasta.
Ostatni księża z zakonu Duchaków umarli pod koniec XVIII wieku. W 2 połowie XIX wieku placówka została przeniesiona do szpitala św. Łazarza na ul. Kopernika, a budynki poszpitalne zostały zburzone. W miejscu tym wybudowano w latach 1891-1893 nowy teatr, nazywany początkowo "Teatrem Miejskim". Pierwszym patronem teatru został Aleksander Fredro, którego granitowy pomnik został postawiony przed budynkiem teatru w 1900 roku. W roku 1909 nowym patronem został Juliusz Słowacki".
Irena Solska i Ludwik Solski, 1916. Źr. Wikipedia/domena publiczna
Tu debiutował Stanisław Wyspiański
Strony Teatru tak opisują ten pierwszy okres działania - należy pamiętać, że Polska była wtedy od wielu lat pod zaborami, a główna tożsamość narodowa miała swoją manifestację w dziełach literackich, innych dziełach sztuki i w świadomości i sercach Polaków - czytamy więc: "Otoczony legendą Teatr już na przełomie XIX i XX w. pełnił funkcję sceny narodowej. Był miejscem narodzin współczesnej polskiej reżyserii, scenografii, inscenizacji i aktorstwa.
Debiutowało tu pokolenie artystów Młodej Polski – wśród nich Stanisław Wyspiański. Prapremiery jego genialnych dzieł, m.in. Wesela (1901) i Wyzwolenia (1903), należą do najważniejszych wydarzeń w dziejach polskiej kultury. Na przełomie XIX i XX wieku historyczne znaczenie miały pierwsze realizacje arcydzieł polskiego romantyzmu: "Kordiana", "Dziadów" i "Nie-Boskiej komedii". Przywiązanie do tradycji szło w parze z poszukiwaniem nowych kierunków w sztuce, o czym najlepiej świadczy debiut najwybitniejszego przedstawiciela polskiej awangardy XX w. Stanisława Ignacego Witkiewicza (Witkacego) w 1921 roku".
Kazimierz Kamiński jako Stańczyk w "Weselu" Kraków, 16.03.1901, Źr. Wikipedia/domena publiczna
Miejsce teatralnej awangardy
Portal "Kraków.pl" dorzuca jeszcze garść ciekawych informacji repertuarowych: "Od początku swej artystycznej działalności (teatr otwarto dnia 21 X 1893 roku) scena przy pl. Św. Ducha stała się miejscem teatralnej awangardy. Wystawiano tu obok klasyki, teatralne "nowinki", a były to wówczas m.in. dramaty Stanisława Wyspiańskiego, Stanisława Przybyszewskiego, Lucjana Rydla, Augusta Strindberga, Henryka Ibsena, Antoniego Czechowa i in. Na tej właśnie scenie odbyły się pamiętne prapremiery "Wesela" (1901) i "Wyzwolenia" (1903) S. Wyspiańskiego. Do nowatorskich przedsięwzięć należało wystawienie "Dziadów" A. Mickiewicza, których inscenizacji podjął się Wyspiański w 1901 roku, i która to inscenizacja należy do historii polskiego teatru - zaskakiwanie publiczności prapremierowymi wykonaniami było specjalnością tej sceny".
"Kraków Narodowej Sztuce"
W dalszej części dochodzimy do istotnych informacji związanych z architekturą teatru i z jej wyjątkowym, artystycznym charakterem, bo to nie tylko na zewnętrz tworzy niepowtarzalny obraz tej narodowej sceny, lecz też wspomniane wcześniej malowidła wystroju.
Czytamy więc: "Budynek ma charakter eklektyczny z dużą liczbą neorenesansowych elementów. Reprezentacyjna fasada od strony ul. Szpitalnej jest ujęta w dwa ryzality zwieńczone alegorycznymi figurami. Od lewej strony są to: Poezja, Dramat i Komedia, dzieła Tadeusza Błotnickiego. Od prawej znajdują się: Muzyka, Opera i Operetka wykonane przez Alfreda Dauna. Pod gzymsem znajdują się alegoryczne postacie Wesołości i Smutku, wyrzeźbione przez Mieczysława Zawiejskiego. Na froncie fasady umieszczony jest napis: "Kraków Narodowej Sztuce". Upamiętnia on składki, jakie organizowano na rzecz budowy teatru wśród mieszkańców Krakowa.
Na szczycie gmachu znajdują się rzeźby z grupy: "Poloneza czas zacząć" dłuta Michała Korpala. Przedstawiają one Tadeusza w kontuszu i Zosię w stroju szlacheckim. Pierwszym dyrektorem teatru został Tadeusz Pawlikowski. W teatrze odbył się w roku 1896 pierwszy pokaz filmowy przy użyciu aparatury braci Lumiere, a w roku 1901 wystawiono tutaj premierę "Wesela" Stanisława Wyspiańskiego. Z tyłu budynku znajduje się scena "Miniatura" Teatru im. Juliusza Słowackiego. W jej eklektycznym budynku znajdowała się dawniej elektrownia teatralna".
Kurtyna z alegorycznym obrazem
Jednak nade wszystko, jedną z najznamienitszych dekoracji w teatrze jest przepiękna kurtyna Siemiradzkiego. Michał Rożek w swoim "Przewodniku po zabytkach i kulturze Krakowa" (Kraków 2000) pisze, że jest to "olejny obraz Henryka Siemiradzkiego o wymiarach 11,9×9,6 m, namalowany na lnianym płótnie rozciągniętym na drewnianym blejtramie. W przeciwieństwie do większości innych kurtyn nie jest ona zwijana, ale podnoszona ponad scenę. Przedstawiona na kurtynie scena ma charakter alegoryczny. Na środku znajduje się Natchnienie, kojarzące Piękno z Prawdą, poniżej Komedia w towarzystwie błazna. Z lewej strony stoi odziana w ciemną szatę Tragedia, która spogląda na Erosa płaczącego nad urną z Ukochanym Sercem. Po prawej Zbrodnie, Występek, Furie i Widma. Kompozycję uzupełnia Psyche uwalniająca się od zmysłowości, Muzyka i Śpiew oraz orszak wokół pomnika Terpsychory.
Siemiradzki pracę przy kurtynie wykonał po kosztach własnych, nie żądając honorarium. Miasto zapłaciło za nią 15 tys. złotych reńskich. Po raz pierwszy kurtynę podniesiono w dniu 18 kwietnia 1894 w Teatrze Miejskim (dzisiaj Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie) podczas wystawiania sztuki Józefa Blizińskiego Chwast. Na cześć dzieła Siemiradzkiego grała orkiestra 13. pułku piechoty i śpiewał chór Towarzystwa Muzycznego. W prasie krakowskiej pojawił się dokładny opis dzieła z objaśnieniami samego malarza".
Z całego serca zachęcamy do odwiedzenia tej placówki - tam "Polski Teatr" dzieje się bez przerwy i na każdym kroku - jak przystało na "Scenę Narodową".
PP
