Od stuleci Grecja domaga się od Wielkiej Brytanii zwrotu rzeźb z Partenonu znajdujących się w Muzeum Brytyjskim w Londynie. Marmury Elgina, bo taka jest ich potoczna nazwa, zostały wywiezione z Aten do Londynu przez lorda Elgina na początku XIX wieku. Sprawa od lat wywołuje dyskusję nad prawem własności do zabytków, będących dziedzictwem europejskim, które z uwagi na wydarzenia historyczne zmieniały swoich właścicieli.
Jednocześnie w dobie pandemii i zamknięcia granic kwestia wspólnej spuścizny cywilizacyjnej i przynależności kulturowej jeszcze bardziej zyskuje na znaczeniu. Sprawa Marmurów Elgina ma również kontekst polski.
- Świątynia partenońska była najważniejszą świątynią świata starożytnego, a nawet najważniejszą budowlą cywilizacji zachodniej - zarówno w warstwie symbolicznej i artystycznej - tłumaczyła Monika Muszyńska z Muzeum Narodowego w Warszawie. Określiła Partenon jako miejsce szczególnie istotne dla starożytnych Greków, jak i współczesnych, ale również wszystkich należących do tej cywilizacji. - To swoisty pomnik państwa, który zrodziła demokracja. Możemy powiedzieć, że to dokument narodzin demokracji i stąd jego waga - dodała.
Elginizm
Thomas Bruce, znany jako 7. lord Elgin w 1799 roku został mianowany ambasadorem brytyjskim w Imperium Osmańskim, które obejmowało wówczas także terytorium Grecji z Atenami. Lord Elgin chciał wykorzystać swój pobyt w Turcji m.in. w celu sporządzenia rysunków i odlewów gipsowych starożytnych rzeźb znajdujących się w Atenach. Materiały te pragnął wykorzystać w celach prywatnych - dla ozdoby swojej nowej siedziby w Szkocji.
W drodze do Konstantynopola zatrzymał się na Sycylii, gdzie zaangażował zespół złożony z malarzy, architektów i specjalistów w sporządzaniu odlewów gipsowych. Zespół został skierował do Aten, podczas gdy sam lord Elgin udał się do Konstantynopola.
W połowie 1801 roku lord Elgin uzyskał firman, zezwolenie wystawione przez władcę, który określał zakres działalności przy greckiej świątyni Partenon. W praktyce dawał mu przyzwolenie nawet na wywóz marmurów. - Żeby je wywieźć, to musiał je zniszczyć - i to jest ten największy dramat, który miał miejsce. Sam Partenon został częściowo zniszczony - mówiła Monika Muszyńska.
Do zdejmowania płyt stosowano łomy, piły i materiały wybuchowe. Wskutek działalności Lorda Elgina w języku francuskim uformował się termin "elginizm" oznaczający rabunkowe pozbawianie historycznych obiektów architektonicznych ozdób rzeźbiarskich.
Zdejmowanie rzeźb i płaskorzeźb trwało od połowy 1801 do 1812 r. Ogółem pozyskano 56 płyt z liczącego 111 płyt pokrytego płaskorzeźbą fryzu, 15 z 92 metop i 17 figur z tympanonów. Ponadto wywieziono jedną z kariatyd i kolumnę z Erechtejonu.
Wyjątkowe frezy
Partenon jest miejscem historycznym, a obecnie również chętnie odwiedzanym przez turystów. - Ta świątynia jest swego rodzaju ewenementem w architekturze greckiej, bo jest bardzo nietypowa ze względu na połączenie trzech kultów - Ateny, Posejdona i Erechteusa - mówiła Weronika Krzemień z Muzeum Narodowego w Warszawie, podkreślając przy tym znaczenie fryzu.
W 1810 roku lord Elgin, doprowadzony do bankructwa kosztami swojego przedsięwzięcia, zmuszony został do zaoferowania Koronie Brytyjskiej marmurów do sprzedaży. Już wówczas legalność i etyczna strona tego przedsięwzięcia budziły w Brytanii wątpliwości. Ostatecznie marmury zostały zakupione przez Wielką Brytanię w 1816 roku za kwotę 35 tys. funtów, znacznie poniżej poniesionych przez Elgina kosztów. Antyki zostały wystawione Muzeum Brytyjskiemu, gdzie znajdują się do dzisiaj.
Próba odzyskania zabytków
Grecja od odzyskania niepodległości w 1832 roku bez powodzenia podnosi sprawę zwrotu marmurów. Od 1983 roku żądanie to jest stałym elementem rządu w Atenach.
- Grecja przez wiele lat stale i systematycznie domaga się zwrotu marmurów twierdząc, że to była nielegalna transakcja. Strona brytyjska stoi na stanowisku, że była ona legalna w świetle ówcześnie obowiązującego prawa - podsumował spór dr Przemysław Biskup z PISM. Dodał, że do tej pory ta kwestia stanowiła stały element tła stosunków brytyjsko-greckich.
W związku z brexitem sprawa wróciła. Grecja przy wsparciu Włoch i Cypru doprowadziła do wpisania do projektu mandatu negocjacyjnego między Wielką Brytanią a Unią klauzuli, że strony odniosą się do kwestii zwrotu do krajów pochodzenia bezprawnie odebranych dzień kultury.
Zapraszamy do wysłuchania całej rozmowy.
***
Tytuł audycji: Rozmowy po zmroku
Prowadzący: Adrian Bąk
Goście: Monika Muszyńska i Weronika Krzemień (Muzeum Narodowe w Warszawie), dr Przemysław Biskup (Polski Instytut Spaw Międzynarodowych)
Data emisji: 21.04.2020
Godzina emisji: 21.30
