Na początku były majtki

Na dnie seansu "Stary Testament – reanimacja" - nie ma śladu twarzy "Starego Testamentu”, nawet cienia śladu. Została sama tylko, pusta, banalna skorupa inscenizacji. Czyli – co właściwie?

Robert de Niro w filmie "Frankenstein" Kennetha Branagha

Foto: PAP/DPA

A jednak to jest - on.

Pomimo gigantycznej, zegarmistrzowskiej, chyba wieki trwającej pracy, co była niczym mozół oddzielania wody od śniegu, za którą Amerykańska Akademia Filmowa nagrodziła najświetniejszych charakteryzatorów globu, tych alchemików niepojętych przemian aktorskich twarzy i ciał całych, Oscarem, pomimo zastosowania nieziemskich technik iluzjonistycznych oraz finezyjnych szminek, maści i pudrów za milion dolarów – to wciąż jest jego twarz. Przerażający krajobraz, lecz na dnie krajobrazu – jego oblicze.

Przez rybio lepkie cielsko monstrualnego trupa, którego sklecił z ochłapów wielu trupów - Victor Frankenstein przepuścił już potężną energię, Monstrum drgnęło, złapało oddech. Udało się zmartwychwstanie. Zmartwychwstanie bez udziału Boga. Wskrzeszenie, lecz nie Łazarza, a i Chrystus był zbędny. Kiedy twarz Monstrum wypełnia ekran – Dante pokornieje w zaświatach, to nieuchronne. Przerażająca miękka skorupa twarzy zaczyna żyć. Ruszają się rowy blizn, z których sterczą sztywne szwy. Ta eliptyczna blizna wokół lewego oczodołu, w którym tkwi oko inne niż w prawym i chyba ślepe pod uschłą powieką; ta pionowa, co sunie od piersi, by rozszczepić się w dwie strony na szyi; ta zygzakowata, tnąca brodę, obie wargi i niknąca pod nosem, co jest niczym budowla termitów; ta dzieląca łysą czaszkę od karku po brwi na dwie nierówne części; wreszcie te, które masakrują policzek, ucho i brew. Ruszają się płaty skóry, która nie jest skórą. Falują barwy, których lepiej jest nie zapamiętywać, nie nazywać. Czy czuć infernalny smród wskrzeszonej twarzy? Nie dam głowy, że nie. Za to bez szemrania głowę na pniu położę, iż mimo całej tej zachwycającej i gigantycznej roboty alchemików od charakteryzacji – na dnie, na początku twarzy Monstrum jest twarz Roberta De Niro, który w filmie Kennetha Branagha „Frankenstein” zagrał Monstrum. Jest właśnie ta twarz, choć alchemicy od charakteryzacji, gdyby się uparli, spokojnie uczyniliby tak, że na dnie oblicza Monstrum nie tkwiłoby oblicze Roberta De Niro, lecz, dajmy na to, Feliksa Szajnerta, który w seansie Agaty Dudy-Gracz „Stary Testament – reanimacja” (Teatr Słowackiego, Kraków, Duża Scena) gra: Adama, Joakima, Męża ciotki Judyty II, Kapłana oraz Dawida I. Nie, nie zagrał roli Węża, a szkoda. Lecz z drugiej strony zaniechanie to analizując, trzeba powiedzieć, że barchanowe majtałasy - kiedyś białe, lecz się sprały - w których występuje Szajnert, mogłyby okazać się za ciasne dla Węża. A poza tym, widząc Węża w takiej bieliźnie – Ewa raczej by się nie skusiła i już u zarania diabli by wzięli naszą cywilizację. Lecz zostawmy to.

Duda-Gracz zawsze była dzielna i taka jest wciąż. A nawet więcej – jest dzielna w drugiej potędze. Bo cóż tak naprawdę znaczy tytuł jej seansu? Po pierwsze, że „Biblia” straciła przytomność i jedynie Duda-Gracz ma odwagę nam to oznajmić. Po drugie – i tutaj skromność dołącza do odwagi – jedynie Duda-Gracz jest w mocy przywrócić „Biblii” przytomność, stosując reanimację, czyli masaż serca plus sztuczne oddychanie metodą usta-usta. Niech i tak będzie. Jest jednak pewien problem. Otóż, reanimacja na tym polega, że po udanej akcji ratowniczej z ziemi wstaje oto ten, który zemdlał, a nie ktoś inny. Raczej nie zdarza się, aby zemdlał biały mężczyzna w średnim wieku - a powstała, na przykład, maleńka Chinka z warkoczykami, lat 5, albo wielki jak góra i hebanowo ciemny, stuletni szaman z buszu w Kenii. I nie zdarza się też zbyt często, aby ratownik reanimował w poetyce szatkującej, czyli tak, że owszem, przytomność odzyskuje ten, co zemdlał, lecz odzyskuje ją, będąc już w częściach, nie w całości. To znaczy – jedna noga idzie w prawo, druga w lewo, ręce na północ, brzuch na południe, głowa zaś nie rusza się z miejsca, gdyż zamówiła taksówkę. Biały opel ma przyjechać. Czas dojazdu - pięć minut. Hasło – „Duda-Gracz”.

Części poszatkowanej pięcioletniej Chinki z warkoczykami zmieszane z częściami poszatkowanego szamana z Kenii – z grubsza taki jest stopień klarowności, zwłaszcza zaś lekkości „Starego Testamentu”, ocuconego przez Dudę-Gracz. Aktorki i aktorzy - razem artystów piętnastu - usilnie próbują się nie pogubić, wcielając się naprzemiennie w kilkadziesiąt postaci, którym z oryginału zostały właściwie tylko imiona, gdyż Duda-Gracz wersety „Starego Testamentu” zreanimowała własną radosną twórczością literacką. Do tego dołożyć trzeba klasyczny dla tej reżyserki barok inscenizacyjny. Reflektory migające wszystkimi kolorami tęczy. Aktorzy wiszący na linach, chodzący po aluminiowej drabinie, biegający opętańczo, czołgający się, smarujący stopy lub twarze farbami, wrzeszczący tudzież szepczący, a głównie baczący, by nie zderzyć się z koleżanką lub kolegą w podobnie kłopotliwym położeniu. Szatki odpustowe, muzyka metafizyczna, czyli nie z tej ziemi, grupa dużych miednic oraz skrzydła gigantycznych pszczół, albo i szerszeni monstrualnych... Wymieniać dalej atrakcje?

Na dnie seansu „Stary Testament – reanimacja” - nie ma śladu twarzy „Starego Testamentu”, nawet cienia śladu. Została sama tylko, pusta, banalna skorupa inscenizacji. Czyli – co właściwie? Kenneth Branagh wyśnił oblicze swego Monstrum. Owszem. Lecz czym byłoby to oblicze, czym byłby filmowy sen Branagha, gdyby alchemicy charakteryzacji zdurnieli i pod niepoczytalnym barokiem blizn, szwów, sińców, pudrów, maści oraz szminek dokumentnie zgubili twarz Roberta De Niro - realność, dzięki której oblicze Monstrum jest żywe i żywy jest cały film Branagha? Tak, w Teatrze Słowackiego został wyłącznie odpustowy barok aluminiowych drabin, wielkich miednic, skrzydeł szerszeni, farb i całej reszty dziwacznych ingrediencji, na czele z barchanowymi majtkami, kiedyś białymi, ale się sprały.

Zespolony z tą uroczą bielizną męską Szajnert jako Adam tworzy krajobraz ciekawy. Bardzo ciekawy. Lecz dopiero wtedy, gdy obok Szajnerta zjawia się zespolony z bielizną od tej samej tkaczki Zbigniew Ruciński, kreujący figurę Boga – dopiero wtedy widok staje się wprost niezapomniany. I piękny jak każdy subtelny powrót do źródeł naszej cywilizacji. Miał rację św. Jan, miał świętą rację, kiedy w pierwszych taktach swojej Ewangelii bardzo dawno temu oznajmił: „Na początku były barchanowe majtki”.