- Od 4 do 8 września w audycji "Sygnały dnia" był prezentowany cykl materiałów przybliżających historię rodziny Ulmów.
- 24 marca 1944 roku rodzina została bestialsko zamordowana przez Niemców za ukrywanie żydowskich rodzin.
- Beatyfikacja rodziny Ulmów odbyła się 10 września 2023 roku w Markowej.
Za pomoc Żydom zapłacili najwyższą cenę
Józef i Wiktoria Ulmowie mieszkali we wsi Markowa, w przedwojennym województwie lwowskim, obecnie podkarpackim. Wiosną 1944 roku Ulmowie zostali zadenuncjowani, prawdopodobnie przez granatowego policjanta, że ukrywają Żydów. Niemieccy żandarmi z posterunku w Łańcucie 24 marca 1944 roku dokonali masakry w domu Ulmów. Najpierw zginęli Żydzi. Wśród nich dwie córki sąsiadów Ulmów - Goldmanów: Golda (Genia) Gruenfeld oraz Lea Didner wraz ze swoim małym dzieckiem. Zamordowano także trzech braci Szallów, ich 70-letniego ojca Saula Szalla oraz kolejnego mężczyznę z rodziny Szallów. Następnie na oczach dzieci Ulmów rozstrzelano Józefa i jego żonę Wiktorię, która była w siódmym miesiącu ciąży. Na końcu zabito dzieci - ośmioletnią Stanisławę, sześcioletnią Barbarę, pięcioletniego Władysława, czteroletniego Franciszka, trzyletniego Antoniego i półtoraroczną Marię. W masakrze zginęło 16 osób.
Historia Wiktorii i Józefa Ulmów
7 lipca 1935 roku, po ceremonii ślubnej w kościele w Markowej, około stu gości bawiło się na weselu 23-letniej Wiktorii z domu Niemczyk i 35-letniego Józefa Ulmy. O wszystkim wiemy nie tylko z przekazów ustnych, ale i z zachowanego zdjęcia. To właśnie fotografia była prawdziwą pasją Józefa. - On sobie sam skonstruował aparat fotograficzny i to było jego hobby, a jednocześnie czerpał z tego zyski. Miał wielodzietną rodzinę i nie chodził po żadne zapomogi, potrafił utrzymać rodzinę - podkreśla Marek Kochmański z Towarzystwa Przyjaciół Markowej.
Józef ukończył cztery klasy szkoły powszechnej. Był też absolwentem szkoły rolniczej w Pilśnie. Wśród społeczności cieszył się powszechnym szacunkiem. Wiktoria, podobnie jak jej mąż, była zaangażowana społecznie, grała w teatrze wiejskim i uczęszczała na kursy organizowane przez Uniwersytet Ludowy w Gaci. Zajmowała się domem i pomagała mężowi w gospodarstwie.
02:57 Historia rodziny Ulmów, odc. 1 (Sygnały dnia/Jedynka) Historia rodziny Ulmów, odc. 1 (Sygnały dnia/Jedynka)
Społeczność żydowska w Markowej
W chwili wybuchu II wojny światowej w 4,5-tysięcznej Markowej mieszkało około 120 Żydów. Nie tworzyli oni zwartego skupiska, z wyjątkiem dwóch miejsc tzw. kolonii, czyli trzech domów w górnej części Markowej oraz siedmiu siedlisk w dolnej części wsi.
Współistnieniu Polaków i Żydów w Markowej, podobnie jak w wielu innych miejscowościach II RP, kres położyli Niemcy. W sierpniu 1942 roku wprowadzili oni zakaz przebywania Żydów w Markowej. Mimo to część gospodarzy nadal udzielała im pomocy, nawet w obliczu obowiązującego rozporządzenia Hansa Franka, które przewidywało karę śmierci dla Polaków pomagających Żydom.
- Najczęstszym powodem do tego, aby udzielić pomocy Żydowi, była wcześniejsza znajomość. Jeśli te relacje były dobre, a jednocześnie ze strony polskiej był to człowiek otwarty, który współczuł i widział, czym to może grozić, to się zdarzało, że właśnie kończyło się to w ten sposób, że ci Żydzi mieli odwagę przyjść i poprosić o pomoc, a ten im nie odmawiał - mówi pochodzący z Markowej wiceprezes Instytutu Pamięci Narodowej dr Mateusz Szpytma.
Niemiecką okupację w Markowej przeżyło 21 Żydów ukrywanych przez polskie rodziny. Ponad połowa z tej grupy przetrwała Holokaust w domach Szylarów i Barów, ale największą grupę Żydów, 8 osób, przyjęli pod swój dach Józef i Wiktoria Ulmowie.
03:00 Historia rodziny Ulmów, odc. 2 (Sygnały dnia/Jedynka) Historia rodziny Ulmów, odc. 2 (Sygnały dnia/Jedynka)
Tragedia w domu Ulmów
Niemieccy żandarmi z posterunku w Łańcucie 24 marca 1944 roku dokonali masakry w domu Ulmów. - Pierwsze strzały, jakie padły, to w strych i właśnie tam zginęły trzy osoby. Resztę Żydów wyprowadzono na zewnątrz i zostali rozstrzelani - opowiada Renata Kunysz z Muzeum Polaków Ratujących Żydów w Markowej. - Następnie wyprowadzono rodzinę Ulmów i na oczach małych dzieci rozstrzelano rodziców, czyli Józefa i Wiktorię - dodaje.
Strzały ustały na moment, zastanawiano się, co zrobić z dziećmi Ulmów. - Przecież dzieci nie ukrywały tych Żydów, ale Eilert Dieken, dowódca żandarmerii każe rozstrzelać dzieci, żeby nie było z nimi kłopotu - mówi Maria Ryznar-Fołta, prezes Towarzystwa Przyjaciół Markowej.
Makabryczna zbrodnia wstrząsnęła wsią. Szczególnie zagrożone były markowskie wsie, rodziny ukrywające Żydów. Przez lata zbrodnia na rodzinie Ulmów, Goldmanów czy Grynfeldów pozostała nieosądzona. Przypadek sprawił, że w 1957 roku rozpoznano Józefa Kokota, zwanego "diabłem z Łańcuta". - W 1957 roku został skazany w Rzeszowie na karę śmierci, którą Rada Państwa PRL zamieniła na dożywocie. Później nastąpiło zmniejszenie kary do 25 lat, ale w rzeczywistości ten człowiek zmarł w szpitalu dwa lata przed końcem swojej kary, czyli w 1980 roku - opowiada dr Mateusz Szpytma, wiceprezes IPN.
03:09 Historia rodziny Ulmów, odc. 3 (Sygnały dnia/Jedynka) Historia rodziny Ulmów, odc. 3 (Sygnały dnia/Jedynka)
Jak upamiętniano rodzinę Ulmów?
W roku 1995 Józef i Wiktoria Ulmowie zamordowani przez Niemców wraz z dziećmi i ukrywanymi Żydami zostali uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata przez Instytut Jad Waszem. Siedem lat później w Markowej otwarto Muzeum Ratujących Żydów. W roku 2004 wzniesiono tam pierwszy Pomnik Rodziny Ulmów. - Wówczas była pierwsza oficjalna uroczystość, takie przypomnienie - mówi Czesława Balawejder.
W roku 2008 Sejmik Województwa Podkarpackiego podjął decyzję o utworzeniu Muzeum im. Rodziny Ulmów w Markowej. Dwa lata później Wiktoria i Józef zostali pośmiertnie odznaczeni Krzyżami Komandorskimi Orderu Odrodzenia Polski przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego. W roku 2016 markowskie muzeum otworzył Andrzej Duda. - Byli wśród nas tacy, którzy nie bali się nawet za cenę życia. Tacy, którzy byli więcej niż przyzwoici - mówił wówczas prezydent.
03:43 Historia rodziny Ulmów, odc. 4 (Sygnały dnia/Jedynka) Historia rodziny Ulmów, odc. 4 (Sygnały dnia/Jedynka)
Ostatnie przygotowania do beatyfikacji
Ponad 32 tys. osób z Polski i zagranicy, blisko tysiąc kapłanów, 80 biskupów i kardynałów wzięło udział w uroczystości beatyfikacji rodziny Wiktorii i Józefa Ulmów. Ceremonia odbyła się 10 września na stadionie w Markowej na Podkarpaciu.
Metropolita przemyski arcybiskup Adam Szal zaznaczył, że wszystkim leży na sercu dobre przyjęcie wszystkich gości, ale też przeżycie uroczystości w duchu wiary. "I tak, jak wspomniał Ojciec Święty, by z przykładu tej rodziny wyciągnąć jakieś wnioski dla nas, wczoraj powiedział, że do świętości, do czynów heroicznych dorasta się poprzez wierność w małych, codziennych sprawach, jest bardzo pięknym wyzwaniem skierowanym także dla nas" - dodał. Arcybiskup dziękował mediom za promowanie rodziny Ulmów.
Na jego prośbę proces beatyfikacyjny rodziny Ulmów został kilka lat temu wyłączony ze zbiorowego postępowania Watykanu w sprawie dużej grupy polskich męczenników II wojny światowej. - Jest to chyba wymowny przykład, ilustrujący też wiele innych przykładów, które opierają się o naukę świętego Pawła "Nie daj się zwyciężyć złu, ale zło dobrem zwyciężaj". Oprawcy na pierwszy rzut oka odnieśli sukces, bo spełnili jakieś swoje ambicje czy swoje rozkazy. Zamordowali niewinnych ludzi, ale w rezultacie zwycięzcami, jak się okazuje, są ci, którzy zginęli, rodzina Ulmów - podkreślał.
02:47 Historia rodziny Ulmów, odc. 5 (Sygnały dnia/Jedynka) Historia rodziny Ulmów, odc. 5 (Sygnały dnia/Jedynka)
Czytaj także:
Msza święta beatyfikacyjna pod przewodnictwem papieskiego wysłannika abp. Marcello Semeraro była sprawowana w języku łacińskim. - Podczas uroczystości wniesiony zostanie relikwiarz Ulmów oraz odsłonięty zostanie obraz - wyjaśniał jeszcze przed mszą świętą abp Adam Szal. Relikwie zawierają część doczesnych szczątków, na relikwiarzu wygrawerowane jest drzewo z wizerunkami Józefa i Wiktorii Ulmów oraz ich dzieci, w tle znajduje się kościół parafialny w Markowej pod wezwaniem św. Doroty oraz dom, w którym rodzina ukrywała Żydów.
***
Tytuł audycji: Sygnały dnia
Materiał: Karol Darmoros
Data emisji: 4.09-8.09
Godzina emisji: 6.40
ans
