"Trójca Święta" Masaccia i przełom w historii malarstwa

Tematem audycji był tym razem słynnym obraz włoskiego malarza, otwierający dzisiaj wszystkie podręczniki o malarstwie renesansowym.

"Trójca Święta" Masaccia (fragm.)

Foto: Wikimedia/domena publiczna

Gdyby nie znawstwo i niezwykłe wyczucie Giorgia Vasariego, fresk ten nie istniałby już od kilku stuleci. W 1568 roku na zlecenie Cosimo I Medici Vasari podjął się renowacji, a właściwie nowej dekoracji florenckiego kościoła Santa Maria Novella. Prace objęły również kaplicę, w której znajdowało się przedstawiające Trójcę Świętą malowidło Masaccia. Gdyby nie przezorność Vasariego, fresk ten nie otwierałby dzisiaj wszystkich podręczników o malarstwie renesansowym. Vasari zakrył dzieło Masaccia nowym ołtarzem, który stanowił ekran zasłaniający cenne malowidło.

"Trójca Święta" powstała zapewne ok. 1425 roku na zlecenie florenckiej rodziny Lanzi jako epitafium w ich kaplicy. Dwoje członków rodziny klęczy przed monumentalną niszą, w której Bóg Ojciec podtrzymuje ciało Chrystusa na krzyżu, a unosi się nad nimi gołębica symbolizująca Ducha Świętego. Ten typ przedstawienia Trójcy Świętej nosi w ikonografii chrześcijańskiej nazwę Tronu Łaski. Poniżej klęczących donatorów znajduje się natomiast sarkofag ze szkieletem. Jego słowa skierowane do wiernych brzmią: "Byłem, czym ty jesteś, ty będziesz, czym jestem ja". To okrutne memento mori w powiązaniu z przedstawieniem w górnej części malowidła jest prostym przesłaniem – wiara w Trójcę Świętą i ofiarę Chrystusa zapewni Zbawienie.

Dzieło Masaccia otwiera jednak podręczniki i albumy poświęcone sztuce renesansowej nie ze względu na rzadką redakcję tematu i symboliczne przesłanie, lecz niezwykłą kompozycję, w której zdaje się po raz pierwszy zastosowano w malarstwie poprawny wykres perspektywy linearnej. Czy konstrukcja perspektywy z punktem zbiegu na wysokości wzroku stojącego przed malowidłem widza była dziełem samego Masaccia, czy też architekta Filippa Brunelleschiego, nie jest rozstrzygnięte. Zabieg ten powoduje niezwykłą iluzję – stojąc przed malowidłem, można odnieść wrażenie, że za postaciami fundatorów otwiera się głęboka kaplica z monumentalnymi postaciami świętych: Trójcą Świętą, Marią i św. Janem. Iluzja obcowania ze świętymi to obietnica Zbawienia, pobożne życzenie fundatorów, klęczących na stopniu powyżej grobu, zawieszonych pomiędzy niebem a ziemią.

***

Tytuł audycji: Jest taki obraz

Prowadzi: Michał Montowski 

Gość: dr Grażyna Bastek (historyk sztuki)

Data emisji: 24.02.2019

Godzina emisji: 11.00 

 

jp/pg