Góralski Karnawał po raz 53.!
Góralski Karnawał doskonale oddaje atmosferę kolędowania oraz ludowej zabawy karnawałowej. Przez kilka dni Bukowinę wypełnia taniec, śpiew i muzyka, a kolorowe korowody kolędników przypominają, że tradycja kolędowania wciąż żyje na polskich wsiach i w miasteczkach.
Historia Góralskiego Karnawału w pigułce
Góralski Karnawał przyciąga na Podhale licznych turystów i miłośników kultury ludowej, a przede wszystkim najlepsze grupy kolędnicze z całej Polski.
W 1973 roku, z inicjatywy mieszkańców Bukowiny, zorganizowano pierwszy Góralski Karnawał. Wydarzenie powstało dzięki współpracy Józefa Koszarka, Adama Sawiny, Muzeum Rabczańskiego, Muzeum Tatrzańskiego oraz lokalnych zespołów góralskich. Niemal zapomniane już chodzenie po kolędzie, miało zostać wskrzeszone i przeniesione na nowy poziom. Zorganizowano przegląd, który przekształcił się w ogólnopolski konkurs autentycznych grup kolędniczych. Główne założenie tego wydarzenia, jakim jest podtrzymywanie tradycji bożonarodzeniowych i noworocznych, pozostaje niezmienne do dziś. Karnawał od początku przyciągał uwagę, a każda kolejna edycja budziła coraz większe zainteresowanie, umacniając tradycje (nie tylko) Podhala. początku Karnawał przyciągał górali z okolicy Bukowiny. Z roku na rok wydarzenie obejmowały kolejne obszary, dziś ma zasięg ogólnopolski.
Na wydarzenie składają się m.in.:
Ogólnopolski Konkurs Grup Kolędniczych (co roku bierze w nim udział ok. 50 grup), konkurs tańca zbójnickiego, przegląd par tanecznych, różne wydarzenia plenerowe (zawody strzeleckie, „Kumoterki”, zawody w skiringu, ski-skiringu i przejazd zaprzęgami paradnymi) oraz wieczorne występy zespołów regionalnych. Karnawałowi towarzyszy Wystawa Twórczości Ludowej.
Kto bierze udział w Góralskim Karnawale?
Góralski Karnawał ma odpowiednio pożegnać czas kolędowania i zabaw, za którym przecież idą ciężkie dni Wielkiego Postu. Kiedyś kolędowali tylko mężczyźni, kobiety miały inne zadania, niż chodzenie od chałupy do chałupy, to się zmienia, ale tradycja jest tradycją – mówił rok temu Barłomiej Koszarek, dyrektor Domu Ludowego w Bukowinie Tatrzańskiej.
Na Karnawał i towarzyszący mu Ogólnopolski Konkurs Grup Kolędniczych zjeżdżają się kolędnicy z całej Polski, kolędujący w okresach bożonarodzeniowym i noworocznym. Kolędowanie z Dorotą, Herody, Draby, szopka lalkowa, szopka żywa, dramaty pasterskie, kolęda z rajem czy niedźwiedziem, Fedory i inne zwyczaje składają się na wielobarwną kolędniczą tradycję.
Gdy Karnawał stał się ogólnopolskim konkursem, kwalifikacje do niego są prowadzone w poszczególnych gminach, powiatach, regionach. Na koniec najlepsze grupy kolędnicze są delegowane do Bukowiny, by zawalczyć o grand prix Karnawału – Złotego Turonia.
Poznaj kilka kolędniczych tradycji:
Goście Poranka, czyli profesor doktor habilitowany Stanisław Węglarz (Uniwersytet Śląski), wieloletni juror góralskiego karnawału oraz Bartłomiej Koszarek (dyrektor bukowińskiego Centrum Kultury „Dom Ludowy” w Bukowinie Tatrzańskiej) mówili nie tylko o przebiegu tegorocznego wydarzenia, ale i "niezmienności" tradycji
- To niesamowite, że od 1973 roku, kiedy mój tata z gronem działaczy, przyjaciół, zrobili ten pierwszy Góralski Karnawał. Od razu miał być on właśnie taki: z przejazdami z kolędnikami. Żeby z jednej strony utrzymać te tradycje, chodzenie po kolędzie. Z drugiej strony – pokazać energię związaną z góralską muzyką, śpiewem – mówił Bartłomiej Koszarek.
Józef Koszarek "Benkowy"
W tym roku zabrakło na Góralskim Karnawale jednego z pomysłodawców i współtwórców wydarzenia – Józefa Koszarka.
- Jaka jest kondycja kolędników w Polsce? Moim zdaniem bardzo dobra, szczególnie, jeżeli chodzi o Polskę południową. Pomimo tego, że akurat ten przegląd się nazywa „ogólnopolski”, to zwykle tutaj z kilku województw, przeważnie Polski południowej, przyjeżdżają. Chociaż pamiętam i grupę z Kaszub, z Suwalszczyzny. Od pewnego czasu jest trochę mniej tutaj przedstawicieli różnych województw, ale zawsze przynajmniej małopolskie, podkarpackie i śląskie się pojawiają – mówił prof. Węglarz.
Ogólnopolski Dzień Etnografii, Etnologii i Antropologii Kulturowej
Ogólnopolski Dzień Etnografii, Etnologii i Antropologii kulturowej
Dziewiątego lutego świętujemy Ogólnopolski Dzień Etnografii, Etnologii i Antropologii Kulturowej, a także rocznicę powstania Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, założonego w 1895 r. w salach lwowskiego ratusza.
Ogólnopolski Dzień Etnografii, Etnologii i Antropologii Kulturowej jest nowym świętem, ustanowionym w 2019 roku. Jego powstanie było reakcją na zmiany w edukacji wyższej, które spowodowały usunięcie tych dyscyplin z wykazu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Aby zapobiec ich zanikowi w świadomości społecznej i naukowej, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze zdecydowało się ustanowić 9 lutego dniem tych dyscyplin. W tym dniu w 1895 roku w sali ratusza we Lwowie, z inicjatywy prof. dr. Antoniego Kaliny, powstało Towarzystwo Ludoznawcze, którego kontynuatorem jest dzisiejsze PTL.
Coroczne obchody tego święta mają na celu zjednoczenie środowiska naukowego oraz dbanie o dorobek wielu pokoleń etnologów i antropologów. Dodatkowo, mają popularyzować tę fascynującą i ważną dla rozwoju społecznego dziedzinę, która nie ogranicza się jedynie do murów uczelni, ale ma również praktyczne znaczenie w codziennym życiu.
Czy kultura tradycyjna się zmienia?
- Powiadają, ze świat się zmienia, my wraz z nim. Niemniej odwołujemy się ciągle do tych wzorców dziadkowskik, tak to nazwijmy. I chyba przez to, kultura regionalna, źródeł, przynajmniej pod Tatrami, jest bardzo zywotno. Bardzo ważną rolę odgrywa tu rodzina – wspomina Koszarek.
Trzeba zrozumieć, że kultura, żeby trwać, musi się zmieniać! I zawsze się zmieniała. Miejmy nadzieję, że nadal będzie. Stanisław Węglarz
- Na początku XIX wieku, w skrócie mówiąc, żeby nadać sens, zainteresowanie ludem czy gminem, jak wówczas mówiono. Ludem przez wieki uciśnionym i pogardzanym, przypisano kulturze ludowej pewne walory, a w szczególności – niezmienność – wskazywał prof. Węglarz. – Uważano, że warto badać kulturę ludową, dlatego że w niej zachowały się takie elementy prapolskiej kultury. Ze względu na pewne warunki, w jakich ta kultura się rozwijała – jej odizolowanie społeczne, geograficzne – kultura miała się rzekomo nie zmieniać. Niektórzy współcześni „tradycyjni etnografowie” nadal w to wierzą i cały czas utrzymują taką mityczną wizję jakiejś tradycyjnej kultury ludowej, która miała być niezmienna.
Charakterystyczną jest rzeczą to, że ta granica kultury ludowej, jej niezmienności z pokolenia na pokolenie, przesuwa się. Minęły powstania, wojny, wszyscy mówią, że kultura ludowa, folklor umiera. Jest to chyba najdłużej umierająca instytucja – mówił nasz rozmówca. – Trzeba zrozumieć, że kultura, żeby trwać, musi się zmieniać! I zawsze się zmieniała. Miejmy nadzieję, że nadal będzie.
Profesor doktor habilitowany Stanisław Węglarz przywołał tu kontekst kolędników. Szpka, szczególnie żywa szopka, zawsze miała pewne elementy związane z aktualną sytuacją społeczno-polityczną, nawiązywała tu i teraz. To zjawisko nadal ma miejsce.
Bartłomiej Koszarek – etnolog, regionalista, muzykant i działacz, dyrektor Bukowiańskiego Centrum Kultury „Dom Ludowy”
prof. dr hab. Stanisław Węglarz – antropolog kulturowy, przez dwa lata uczestniczący w Góralskim Karnawale w charakterze obserwatora, od 1988 roku zasiada w kolędniczym jury Góralskiego Karnawału. Usłyszymy także dźwięki relacjonujące poprzednie dni Karnawału.
W folkowym Poranku Dwójki także:
Etnowieści
10.02, Chorzów: Park Etnograficzny, konferencja "Edukacja dla etnografii, etnografia dla edukacji" Muzeum Etnograficzne w Toruniu: "Czyściec i utopia. Meksykańska wieś Indian Mazahua" książka Alicji Iwańskiej ferie, Warszawa: Państwowe Muzeum Etnograficzne zaprasza na ferie w muzeum
- Wojciech Ossowski w „Historii polskiego folku”: Eddie Blazenczyk i opowieść o tym, jak melodie góralskie przeniknęły do muzyczne tkanki Chicago w Stanach Zjednoczonych. SŁUCHAJ TUTAJ
- Aleksandra Stec rozmawia z Piotrem Kurucem o odnalezionych polichromiach Władysława Trebuni-Tutki, które znajdują się w Gminnym Ośrodku Kultury w Suchem – fili Poroniańskieg Centrum Kultury i Dziedzictwa Podhala.
05:52 _PR2 (mp3) 2025_02_08-08-11-15.mp3 O polichromiach Władysława Trebuni-Tutki w Suchem mówi Piotr Kuruc (Dwójka/Poranek Dwójki)
Wspomnienie Władysława Trebuni-Tutki
Wieczna miłość do muzyki. Opowieści Władysława Trebuni-Tutki
- Patrycja Zisch zaprasza na wystawę „Zakopane: ścieżki tradycji i współczesności” w Willi Koliba – filii Muzeum Tatrzańskiego; po wystawie oprowadza jej autorka Klaudia Kot
07:04 _PR2 (mp3) 2025_02_08-08-20-09.mp3 „Zakopane: ścieżki tradycji i współczesności” w Willi Koliba (Dwójka/Poranek Dwójki)
- Doktor Magdalena Kwiecińska – etnolożka z Działu Etnograficznego Muzeum Tatrzańskiego im. dra T. Chałubińskiego w Zakopanem i członkini Komisji Etnograficznej PAU i Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego – opowiada o niedawno wydanej monografii „Kultura ludowa Górali Podhalańskich”, której jest współredaktorką. Monografia stanowi pierwszą z dwóch części dziesiątego tomu serii wydawniczej „Kultura ludowa Górali”, realizowanej przez Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK w Krakowie od 2010 roku.
09:17 _PR2 (mp3) 2025_02_08-08-35-04.mp3 Monografia „Kultura ludowa Górali Podhalańskich”, mówi dr Magdalena Kwiecińska (Dwójka/Poranek Dwójki)
- W cyklu Aleksandry Stec Nasze Niematerialne: Umiejętność wytwarzania instrumentu i praktyka gry na kozie (dudach podhalańskich)
- Rozmowa z Piotrem Gąsienicą – wicedyrektorem MCK SOKÓŁ o działalności otwartego w zeszłym roku Instytutu Dziedzictwa Niematerialnego Ludów Karpackich w Ludźmierzu.
12:57 _PR2 (mp3) 2025_02_08-09-11-30.mp3 Instytut Dziedzictwa Niematerialnego Ludów Karpackich w Ludźmierzu, mówi Piotr Gąsienica (Dwójka/Poranek Dwójki)
Aleksandra Stec, Dom Ludowy w Bukowinie Tatrzańskiej
Słuchaliśmy:
7.08 Szaszcsavas Band Mahala (3:41)
7.17 Eugeniusz Wilczek Nuty sabałowe (5:10)
7.26 Antonina Car, Niczos Rozany Sad (4:02)
7.31 Mieczysław Karłowicz Serenada, Op. 2: II Romance: Andante con moto (6:50)
7.38 Maniucha Bikont, Ksawery Wójciński Rozłąka (1:38)
7.45 The Dukes Of Dixieland Down By the Riverside (3:33)
7.54 SAWA Ederlezi (4:48)
8.02 Luigi Boccherini Koncert wiolonczelowy A-dur nr 2 G. 475 - III cz. Rondo. Allegro, wyk. Steven Isserlis (wiolonczela), Orkiestra Wieku Oświecenia (5:16)
8.07 Trebunie-Tutki, Quintet Urmuli Let’s Dance (2:40)
8.15 Julia Kozakova Jaj Devlale (2:32)
8.23 Vołosi Zmierzch (3:42)
8.28 Stanisława Galica-Górkiewicz Nuty sabałowe i sabałowskie. Matejowo (5:19)
8.42 Jan Karpiel-Bułecka Wiązanka pieśni pasterskich ej bolom se mnie nóżki – piszczałka 3-otworowa, śpiew (5:47)
8.54 Cezar Cazanoi Hora din caval (2:26)
9.08 Holeviaters W poniedziałek (2:26)
9.20 Skład Niearchaiczny Zagroj mi muzycko (3:16)
9.48 Atom String Quartet Happy (4:07)
9.53 Namysłowski i Górale Po śtyry (5:07)
***
Tytuł audycji: folkowy Poranek Dwójki
Prowadziła: Aleksandra Stec
Data emisji: 8.02.2025
Godzina emisji: 9.30
