Boże, oto miesiąc ramadan, w którym zesłałeś Koran jako prostą drogę dla ludzkości. To miesiąc miƚosierdzia. O Boże, udzielaj mi swej ƚaskawej pomocy i prowadź mnie ku posłuszeństwu wobec ciebie, ześlij mi dary jakie niesie ten miesiąc i daj mi przebaczenie. Jedna z modlitw ramadanowych
Ramadan obchodzi się na cześć objawienia Koranu prorokowi Mohometowi, któremu według tradycji sam anioł Gabriel (arab. Dżibril) przekazał kilka wersetów z tej przyszłej świętej i fundamentalnej księgi islamu. Wyznawców tej religii – mahometan (a żyje ich w całej Polsce ok. 40 tysięcy), którzy ukończyli 10. rok życia, podczas trwania ramadanu obowiązuje całkowity post. Od wschodu do zachodu słońca muszą powstrzymać się od jedzenia i picia, nawet wody, spożywania wszelkich używek, a wręcz - wyłączając sytuacje wyjątkowe - przyjmowania leków. Dozwolone są tylko dwa posiłki na dobę: jeden przed świtem suhur, drugi iftar, spożywany tuż po zachodzie słońca.
Ten ścisły post w ramadan, w ciągu całego dnia jest jednym z pięciu filarów, czyli najważniejszych zasad islamu. Tak samo jak szahada - czyli świadectwo, wyznanie wiary, wyrażające się słowami "Nie ma boga prócz Allaha, a Mahomet jest jego prorokiem", obowiązkowa modlitwa pięć razy dziennie, jałmużna złożona dla wspomożenia ubogich, a w miarę posiadanych środków także pielgrzymka do Mekki. W ramadan wyznawców islamu obowiązuje także pewna wstrzemięźliwość seksualna: stosunki płciowe i intymne pieszczoty dozwolone są wyłącznie w nocy, między zachodem i wschodem słońca.
Obowiązują ich także inne umartwienia ciała, np. zakazy zabaw, używania kosmetyków, noszenia ozdób itp. Ponadto wierni, zwłaszcza w tym miesiącu, winni pilnie pracować nad swym charakterem, nie dopuszczać się kłamstw, obmowy, obłudy i fałszu, nie przeklinać, modlić się jak najczęściej, co najmniej kilka razy dziennie, i nawiedzać meczety. Powinni także wspomagać chorych, ubogich i będących w potrzebie, np. uchodźców, samotnych, opuszczonych, szczególnie samotne matki, i łożyć na pożyteczne cele społeczne.
Z surowego postu i innych ograniczeń zwolnieni mogą być chorzy, zwłaszcza chorzy psychicznie, niedołężni starcy, dzieci poniżej 10. roku życia, kobiety miesiączkujące (uznawane za „nieczyste”, a więc w stanie wykluczającym je z uczestnictwa w świętych obchodach), kobiety ciężarne, matki karmiące piersią - ponieważ surowy post w ciągu całego dnia, przez wiele - bo aż 18 godzin - mógłby zaszkodzić ich zdrowiu), a także osoby będące w długotrwałej podróży lub wykonujące niektóre zawody wymagające dużego wysiłku fizycznego i dyspozycyjności (np. piloci), pod warunkiem że będą pościć tyle samo dni w innym terminie. W zamian za zwolnienie z postu prawowierni wyznawcy islamu zobowiązani są przez cały miesiąc żywić wybraną, ubogą osobę i zapewnić jej posiłki tej samej ilości i jakości jak sobie i swojej rodzinie lub przekazać jej pieniądze w kwocie pozwalającej na całomiesięczne, dobre utrzymanie.
Zakończeniu ramadanu w Polsce towarzyszy iftar, rodzinna uczta, podczas której je się m.in. pierekaczewniki, samsy, czebureki, pieremiecze.
Ramadan jest czasem pobożnego skupienia, dyscypliny, refleksji, oddawania czci Bogu, nawiedzania meczetów, czytania wybranych rozdziałów, czyli sur, lub wersów Koranu, modlitwy i miłosiernych uczynków. Wszystko to zapewnić ma odpuszczenie win, a po najdłuższym życiu wejście do raju, bramą dla zbawionych. Święty miesiąc postu kończą radosne obchody zwane Ramadam Bajran, Id A-Fitr. Tego dnia każdy muzułmanin musi wcześnie rano odbyć rytualną kąpiel, włożyć najlepsze ubranie, aby móc godnie uczestniczyć w dziękczynnej, uroczystej modlitwie, która rozpoczyna się zawsze od słów "W imię Allaha…". Zgodnie z obyczajem odczytuje ją najstarszy mężczyzna w rodzinie. Potem wszyscy obecni, domownicy i goście, czasem przybyli nawet z odległych regionów Polski, zasiadają do wspólnego, obfitego i wesołego posiłku, połączonego ze składaniem sobie życzeń i wręczaniem prezentów, które przede wszystkim otrzymują dzieci. Wszyscy cieszą się, że oto zakończył się uciążliwy post, a obowiązek religijny został należycie spełniony. Cieszą się dobrym jedzeniem i wzajemną bliskością.
Ramadan obchodzi się powszechnie w położonych na Podlasiu Kruszynianach i Bohonikach - wsiach zamieszkałych przez Tatarów polskich albo, jak obecnie sami siebie określają, Polaków o tatarskich korzeniach. Wsie te nadane zostały Tatarom przez króla Jana III Sobieskiego, w 1674 roku, za zasługi chorągwi tatarskich walczących w wojskach koronnych i jako rekompensata za należny im zaległy żołd. Nadanie potwierdzone zostało przywilejem wydanym w Grodnie 12 marca 1979 roku. Mieszkający tam Tatarzy zasymilowali się z Polakami i zatracili rodzimy język. Zachowali natomiast swoją religię (w większości są wyznawcami islamu), swoje tradycje i zwyczaje, także tradycje kulinarne. Mają więc czynne meczety, w Kruszynianach i Bohonikach, mizary, muzułmańskie cmentarze, a w miejscowych domach noclegowych i gospodach serwuje się tradycyjne tatarskie dania.
Także na prywatnych, domowych stołach w bajramy, czyli tradycyjne święta, nie może zabraknąć takich specjałów jak np.:
- pierekaczewnik, wypiek z płatów cienko rozwałkowanego, prawie przezroczystego ciasta, po obydwu stronach posmarowanych obficie roztopionym masłem. Przekłada się je nadzieniem słodkim z jabłek, lub twarogu z rodzynkami, albo farszem pikantnym, mięsno-warzywnym z ugotowanego w rosole i zmielonego mięsa wołowego, baraniny, gęsiny, lub mięsa z indyka, z odpowiednimi przyprawami. Tak przygotowane ciasto zwija się w rulon, a następnie w ślimacznicę. Układa się i piecze na rumiano w okrągłej formie. Wypiek ten w 2009 roku otrzymał status i znak Gwarantowanej Tradycyjnej Specjalności - produktu prawnie chronionego w Unii Europejskiej),
- samsa, pieczony pieróg faszerowany baraniną i cebulą,
- kołduny tatarskie, pierożki z mięsem wołowym i wołowo-jagnięcym,
- czeburaki, duże, chrupiące pierogi z mięsem i cebulą, smażone w głębokim tłuszczu, również w wersji na słodko z serem i owocami,
- pieremiecza, tatarskie smażone pierogi, z farszem z baraniny i cebuli, i wiele innych miejscowych specjałów.
Potrawy te są nie tylko nieodzownym elementem i walorem bajramowych, czyli świątecznych obchodów, ale podobnie jak zabytki, historia czy krajobraz decydują o charakterze specyfice i odrębności regionu.
dr Barbara Ogrodowska
***
Więcej artykułów w dziale "Świętujemy".
