13 maja 2001 roku w Warszawie zmarł Paweł Hertz, poeta, eseista, tłumacz i edytor. Publikował m.in. w "Tygodniku Powszechnym", "Nowej Kulturze", "Kuźnicy" i "Więzi". Przez lata był związany ze środowiskiem Jarosława Iwaszkiewicza.
Debiut wśród Skamandrytów
Paweł Hertz urodził się 29 października 1918 roku w Warszawie w spolonizowanej rodzinie żydowskiej. Swoje dzieciństwo wspomina jako bardzo szczęśliwe. Jego rodzice dbali nie tylko o dostatek, lecz także rozwój intelektualny. ‒ Lubiłem zastanawiać się nad tym, co widzę. Ponieważ bardzo dużo czytałem rozmaitej poezji , zacząłem zapisywać swoje obserwacje wierszem. W ten sposób zacząłem interesować się pisaniem ‒ opowiadał Paweł Hertz w gawędzie z cyklu "Zapiski ze współczesności".‒ Jednak nie sądziłem, że doprowadzi mnie to do jakiegoś określonego zawodu.
14:40 odc 1 paweł hertz___2179_98_ii_tr_1-3_9880035ac646139[00].mp3 Pierwszy odcinek gawędy Pawła Hertza z cyklu "Zapiski ze współczesności", w opracowaniu Joanny Szwedowskiej. (PR. 29.10.1998)
14:32 odc 2.mp3 Drugi odcinek gawędy Pawła Hertza z cyklu "Zapiski ze współczesności", w opracowaniu Joanny Szwedowskiej. (PR. 29.10.1998)
Młody pisarz w wieku 16 lat wziął udział w konkursie organizowanym przez "Wiadomości Literackie". Nadesłany wiersz "Popiół" został wydrukowany w czasopiśmie i okazał się debiutem Hertza. Pozwoliło mu to w swoich młodych latach poznać pisarzy, tworzących już dojrzałe utwory. Byli to m.in. Jan Lechoń, z którym łączyła go wieloletnia przyjaźń, Antoni Słonimski czy Julian Tuwim. Hertz był również związany z środowiskiem Stawiska, tworzonym przez Jarosława i Annę Iwaszkiewiczów. ‒ Powoli wszedłem w to środowisko i znalazłem sobie mentora w osobie Stefana Napierskiego, który pisywał recenzje w "Wiadomościach Literackich" ‒ wspominał Paweł Hertz. ‒ Dopiero potem poznałem innych pisarzy. Byłem wtedy kilkunastoletnim chłopcem, a oni byli ode mnie dużo starsi.
W 1935 roku wznowiono wydawanie czasopisma "Skamander". Zmienił on swój charakter względem pierwszych numerów. Gazeta w znacznym stopniu otworzyła się na twórczość niepublikowanych wcześniej na jej łamach pisarzy. ‒ Często drukowano tam moje wiersze. Poznałem wtedy Tadeusza Boya-Żeleńskiego i Irenę Krzywicką ‒ mówił Paweł Hertz
Obywatel Europy
Hertz uczęszczał do Gimnazjum imienia Mikołaja Reja w Warszawie. Był utalentowany humanistycznie, jednak ze względu na przedmioty matematyczne nie ukończył szkoły i nie przystąpił do matury. ‒ Zacząłem kształcić się sam. Bardzo dużo czytałem, a rodzice pozwalali mi podróżować i poznawać świat. Wtedy otworzył się przede mną nowy świat, krajobrazów, architektury, innych ludzi ‒ opowiadał Paweł Hertz. Młody pisarz podróżował m.in. po Austrii i Włoszech. Ostatnie dwa lata przed wybuchem wojny mieszkał w Paryżu.
Podróże odegrały istotną rolę w życiu młodego Hertza. Podczas nich poznawał świat i zdobywał nowe umiejętności. Zwiedzanie zastąpiło mu wyjazd na studia. W Wiedniu podziwiał malarstwo, które stało się później jednym z jego źródeł inspiracji literackich. ‒ Literacka koncepcja malarstwa brzmi dzisiaj przestarzale, ale pozwalałem sobie na bycie niemodnym i wiem, że w sztuce wszystko się ze sobą łączy. Są to części składowe kultury ludzkiej ‒ mówił Paweł Hertz.
14:22 odc 3 paweł hertz___2179_98_ii_tr_1-3_9883183ac65fb90[00].mp3 Trzeci odcinek gawędy Pawła Hertza z cyklu "Zapiski ze współczesności", w opracowaniu Joanny Szwedowskiej. (PR. 29.10.1998)
Poznawanie nowych miejsc wpłynęło na wrażliwość Hertza na barwy, grę światła w przyrodzie. Dawał temu wyraz w swoich utworach. ‒ Odmienność barw i świata wiele tłumaczy w różnorodności rozumienia świata ‒ opowiadał Paweł Hertz. ‒ Otoczenie w ogromnym stopniu wpływa na człowieka. Najmocniej można tego doświadczyć podczas samodzielnych podróży.
W cieniu wieszczów
Jednym z największych autorytetów i inspiratorów Pawła Hertza był Adam Mickiewicz. Pisarz wskazuje, że czołowy poeta romantyzmu zbudował swoisty dom dla wszystkich mówiących i myślących w języku polskim. W owym miejscu każdy może się odnaleźć i znaleźć coś dla siebie. ‒ W "Panu Tadeuszu" możemy zażyć spokoju i ciszy. "Dziady" są dla bardzo buntowniczych i namiętnie działających. Wiersze romantyczne były bliskie osobom zakochanym, a "Liryki lozańskie" rozumiejącym los człowieka ‒ mówił Paweł Hertz.
14:41 odc 4 paweł hertz___2199_98_ii_tr_4-5_9880884ac6528ee[00].mp3 Czwarty odcinek gawędy Pawła Hertza z cyklu "Zapiski ze współczesności", w opracowaniu Joanny Szwedowskiej. (PR. 29.10.1998)
Zróżnicowana twórczość Mickiewicza pozwalała odnaleźć wielokulturowemu społeczeństwu Polski elementy wspólne. ‒ Przestrzeń wykreowana przez Mickiewicza jest ogromna, pełna miłości i mądrości, przygarnia każdego ‒ dodał Paweł Hertz.
Hertz wskazywał również na zagrożenia płynące z popularyzacją i obecnością od bliska stu lat twórczości Mickiewicza w szkołach. Powodowało to banalizację i szarzenie utworów wieszcza. ‒ Jeżeli jest się przedmiotem wypracowań szkolnych, często niedorzecznych wykładów, to taki kurs szkolny o Mickiewiczu może łatwo odepchnąć nas od jego twórczości ‒ opowiadał Paweł Hertz. Pisarz sam doświadczył tego zjawiska. Zaczął poszukiwać innego źródła inspiracji. Utwory Słowackiego wydawały mu się bardziej artystyczne i europejskie. Według Hertza jest to naturalny proces, którego doświadcza wiele młodych osób. Pisarz jeszcze wielokrotnie przeżywał fascynacje Mickiewiczem.
Największą zasługą polskiego wieszcza była zmiana jaka nastąpiła w języku polskim. Przeszedł on do epoki nowoczesności. Poprzednie zdarzenie o podobnej randze miało miejsce w czasach Jana Kochanowskiego, który uczynił polszczyznę językiem narodowym.
14:26 odc 5 paweł hertz___2199_98_ii_tr_4-5_9877091ac62c02b[00].mp3 Piąty odcinek gawędy Pawła Hertza z cyklu "Zapiski ze współczesności", w opracowaniu Joanny Szwedowskiej. (PR. 29.10.1998)
Na straży pamięci
Twórczość poetycka Hertza mieściła się w nurcie współczesnego neoklasycyzmu. Tematyka jego młodzieńczych wierszy uległa zmianie. Od utworów kontemplacyjnych przeszedł do refleksji historyczno-kulturowej, pogłębionych o pewne uniwersalia poznawcze i moralne. Twórczość Hertza potrafiła fascynować, przenosić czytelnika w świat wykreowany przez pisarza. ‒ Według mnie to jest jego odwaga, konsekwencja, pamięć i wrażliwość. Poczucie suwerenności i służby ‒ wskazywał krytyk literacki Wojciech Karpiński w audycji Haliny Szopskiej "Świat Pawła Hertza" z cyklu "Dokument w Trójce".
23:14 świat pawła hertza___pr iii 133295_tr_0-0_15436498ac6161d4[00].mp3 "Świat Pawła Hertza" ‒ audycja z cyklu "Dokument w Trójce". Gośćmi Haliny Szopskiej byli m.in.: Maria Iwaszkiewicz, Wojciech Karpiński i Jerzy Kisielewski. (PR, 03.08.2001)
Utwory Pawła Hertza pomagały zrozumieć istotę polskości, jej trwałe elementy, ale było to dalekie od nacjonalizmu. Pisarz wskazywał, że jeśli chcemy zrozumieć kulturę europejską, najpierw w pełni musimy przyswoić i zrozumieć kulturę polską. Hertz pracował również przy licznych edycjach i wydaniach tekstów poetów XIX wieku. Ta literatura bez względu na czas i miejsce skupiała się na uniwersalności.
Hertz został mianowany przez Iwaszkiewicza jednym ze spadkobierców jego twórczości. Po śmierci Skamandryty miał zająć się publikowaniem jego dzieł. ‒ Była taka książka, a w zasadzie blok listów Józefa Rajnfelda, które ojciec przygotowywał jeszcze za życia. Z powodów obyczajowych ta publikacja nie mogła się ukazać, pomimo że był to bardzo wartościowy portret artysty. Dopiero z pomocą Pawła udało się wydać tę książkę ‒ opowiadała Maria Iwaszkiewicz, córka Jarosława Iwaszkiewicza.
wp/pl
