"Ojczysty - dodaj do ulubionych". Kosmiczne kosmetyki

W cyklu "Ojczysty - dodaj do ulubionych" zdradzamy tajemnice języka polskiego. Dziś dowiemy się, skąd w polszczyźnie wzięła się nazwa "kosmetyki" i jaki ma ona związek z kosmosem.

Kosmetyczka to według "Słownika języka polskiego" PWN "preparat do pielęgnacji i upiększania ciała lub włosów"

Foto: Shutterstock/colors

Kosmetyki naprawdę pochodzą z Kosmosu, a ściślej rzecz biorąc: od kosmosu. W polszczyźnie i kosmetyki, i kosmos pojawiły się dopiero w drugiej połowie XIX w., Kosmetyki jako zapożyczenie francuskie, a kosmos jako internacjonalizm.  

Francuski rzeczownik cosmétique, czyli "kosmetyka; sztuka upiększania ciała" i przymiotnik o takiej samej postaci cosmétique "kosmetyczny; upiększający" mają w rodowodzie starogrecki przymiotnik kosmētikós, którego znaczenie "upiększający" jest wtórne wobec pierwotnego "porządkujący, organizujący" (dla tych, co wierzą, że piękno łączy się pojęciowo z porządkiem, a brzydota z chaosem, jest to zapewne oczywiste).

Posłuchaj

01:42 czwórka ojczysty 22 września 2024 8.51.mp3 Ojczysty - dodaj do ulubionych. Kosmiczne kosmetyki

 

 

Skąd w polszczyźnie wzięła się nazwa "kosmetyki"?

Podobnie podwójne znaczenie miał również przodek owego greckiego przymiotnika - rzeczownik kosmētés (najpierw "organizator, prawodawca", później "sługa toaletowy", czyli ten, kto pomaga użytkownikom łaźni), wywodzący się z kolei od czasownika kosméein, oznaczającego zarówno "organizować, porządkować", jak i "upiększać". Bezpośrednim przodkiem tegoż czasownika był zaś grecki wyraz kósmos ("układ, ład, porządek"), który - pośrednio lub bezpośrednio - przeszedł do prawie wszystkich języków europejskich.   

Zobacz także:

• "Ojczysty - dodaj do ulubionych". Może sushi?
• Operacje plastyczne. Jak nie wpaść w pułapkę poprawiania, ale rozprawić się z kompleksem?

To, że kosmetyki trafiły do polszczyzny dopiero w XIX w. nie oznacza jednak, że nigdy wcześniej nie było ich na ziemiach polskich - po prostu znano je pod innymi nazwami.

___

Poprzez kampanię społeczno-edukacyjna "Ojczysty - dodaj do ulubionych" chcemy propagować dbałość o poprawną polszczyznę i kształtować świadomości językowej Polaków. Dziennikarze Czwórki angażują się w projekt, prezentując w formie dźwiękowej ciekawostki językowe.

O pochodzeniu wyrażeń z życia codziennego opowiada Martyna Matwiejuk. 

POSŁUCHAJ POPRZEDNICH ODCINKÓW <<<

 

Organizatorem akcji "Ojczysty - dodaj do ulubionych" jest Narodowe Centrum Kultury. Kampania trwa nieprzerwanie od 20 lutego 2012 roku, dnia poprzedzającego Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego. "Ojczysty - dodaj do ulubionych" to najpopularniejszy kanał prowadzony przez centralne instytucje kultury poświęcony poprawnej polszczyźnie. 

Więcej porad językowych i artykułów o poprawności językowej znajdziesz > TUTAJ <.

***

mat. pras./kajz