Kultura niezależna: wydawnictwa podziemne, film niezależny, znaczki, prasa podziemna, plakat, teatr, muzyka, sztuki plastyczne, bibuła, literatura były odpowiedzią wielu środowisk artystycznych na komunistyczne próby „zniewolenia umysłu”. Instytut Pamięci Narodowej projektem edukacyjnym „Rok Kultury Niezależnej” przypomina i pokazuje fenomen tego zjawiska, jego skalę i znaczenie.
Czym była kultura niezależna? Jak szeroki był jej zasięg? Czy i jak kultura niezależna przyczyniła się do upadku komunizmu w Polsce? Odpowiedź na te i wiele inny pytań znajdziesz na najnowszym portalu IPN: www.kultura-niezalezna.pl
***
Dyktatura komunistyczna od samego początku próbowała zniewolić naród także
w sferze kultury. Politycznie dopuszczalną twórczością ogłoszony został tzw. socrealizm, służący wzmocnieniu oficjalnej ideologii. Potrzebom państwowej propagandy podporządkowane zostały środki wyrazu oraz kryteria estetyczne. Kultura niezależna była odpowiedzią wielu środowisk artystycznych na komunistyczne próby „zniewolenia umysłu”. Tak zrodził się tzw. „drugi obieg”, w którym drukowano zakazane książki, czasopisma, plakaty, organizowano wiele imprez i wystaw artystycznych. Działania te podejmowane były nie tylko z ominięciem ówczesnych władz, ale przede wszystkim były one wyrazem sprzeciwu wobec powszechnie panującego zastraszenia, zakłamania, cynizmu i obłudy. Środowiska artystyczne stały się jednym z głównych obiektów aktywności Służby Bezpieczeństwa a niepokornych twórców spotykały rozmaite represje.
Na przełomie maja i czerwca 2009 r. koncertem piosenki niezależnej w Warszawie Instytut Pamięci Narodowej zainaugurował obchody Roku Kultury Niezależnej. Celem przedsięwzięcia jest uświadomienie społeczeństwu skali niezależnych działań w sferze kultury, podejmowanych w dekadzie lat 80., oraz ukazanie – szczególnie młodemu pokoleniu – roli, jaką kultura niezależna odegrała w kształtowaniu postaw czy dokonywaniu wyborów w komunistycznej rzeczywistości. Rok Kultury Niezależnej ma formę cyklu imprez, organizowanych w całej Polsce od maja 2009 do czerwca 2010 przez poszczególne oddziały IPN. W ramach imprez (wystawy, sesje i konferencje, koncerty, spektakle teatralne itp.) przypomniane zostają poszczególne dziedziny niezależnej działalności kulturalnej, takie jak teatr, film, muzyka, literatura, sztuki plastyczne.
Podejmowane działania znajdą swoje odzwierciedlenie w przygotowanych publikacjach albumowych, które razem tworzyć będą unikalną serię wydawniczą, trwale dokumentującą dorobek kultury niezależnej. W serii ukażą się m.in. :
album o znaczkach – „Poczta podziemna”
album o prasie podziemnej – „Papierowa rewolucja”
album o wydawnictwach – „Wydawnictwa podziemne”
album o fotografii – „Fotografia w kadrze”.
Ponadto: o piosence, teatrze, o sztukach plastycznych, o kulturze niezależnej w Kościele.
