Paweł Jasienica. Nauczyciel historii dla wielu pokoleń Polaków

Naprawdę nazywał się Leon Lech Beynar. Był publicystą, żołnierzem, spikerem w Polskim Radiu Wilno, ale przede wszystkim historykiem, który marzył o silnej Polsce.

Paweł Jasienica w 1963 roku

Foto: Narodowe Archiwum Cyfrowe

- Wykształcenie miał historyczne, pochodził też z rodziny o takich tradycjach. Ale nie był historykiem-naukowcem, tylko genialnym publicystą i eseistą, który stworzył własną filozofię dziejów Polski - opowiada dr Konrad Rokicki. 

Posłuchaj

15:06 [CZWORKAKlucz kulturowy 15 sierpień 2020 jasienica.mp3 Jaką rolę w historii Polski odegrał Paweł Jasienica? (Klucz kulturowy/Czwórka)

Postawił sobie za cel opisanie dziejów naszego kraju aż do powstania styczniowego. Niestety, nie zdążył. Wydał natomiast "Polskę Piastów", a trzy lata później "Polskę Jagiellonów". - To, co było nietypowe w tych czasach, to fakt, że Jasienica kładł duży nacisk na rolę jednostki w społeczeństwie. To było niezgodne z obowiązującymi wówczas zasadami marksistowskiej historiozofii. Dlatego władzy się to nie podobało, za to czytelnikom bardzo - tłumaczy rozmówca Justyny Majchrzak. - Wiele jego myśli było niecenzuralnych, więc musiał toczyć boje o to, by jego książki ukazywały się w takiej formie, w jakiej chciał. 

Posłuchaj także:

• Polityczne procesy pokazowe - jak wyglądały i czemu służyły?
• Zakopane. Jedyne "wolne" miasto w PRL-u?

Wskazuje się też na to, że Jasienica pod płaszczykiem esejów historycznych komentował rzeczywistość PRL-u. W 1968 roku Władysław Gomułka zasugerował publicznie dwulicowość Jasienicy, aby go zniesławić i znaleźć pretekst do zakazu publikacji jego książek i artykułów. - To było typowe działanie administracyjne dotykające pisarzy, publicystów i naukowców, którzy w jakikolwiek sposób wyrażali protest polityki partii - mówi gość Czwórki. - Pisarz do końca życia boleśnie odczuwał ciężar tych oszczerstw.

Dużą rolę w procesie "unicestwiania" publicysty odegrała jego żona Zofia Beynar-O’Bretenny, która regularnie pisała na niego donosy. - Była agentką Służby Bezpieczeństwa, która miała za zadanie "rozpracować" Jasienicę. Dostała propozycję, żeby zostać jego żoną, a o rękę poprosił ją niczego nieświadomy pisarz. SB wyraziło na to zgodę i w ten sposób Zofia Beynar-O’Bretenny donosiła na swojego męża aż do jego śmierci - opowiada Konrad Rokicki. 

Paweł Jasienica zmarł w 1970 r. i został pochowany na warszawskich Powązkach.

***

Tytuł audycji: Klucz Kulturowy

Prowadzi: Justyna Majchrzak

Gość: dr Konrad Rokicki (Instytut Pamięci Narodowej)

Data emisji: 15.08.2020

Godzina emisji: 15.15

kul