Wycieczkę po wesołych i dziwnych nazwach na mapie Polski Oliwia Krettek wraz z Mateuszem Adamczykiem, polonistą, youtuberem zakochanym w słowach, rozpoczęła od Pacanowa.
04:47 czwórka stacja nauka 25.11.2021.mp3 Śmieszne i dziwne nazwy - skąd się wzięły na naszej mapie? (Stacja Nauka/Czwórka)
Pacanów doskonale jest znany fanom Koziołka Matołka, stworzonego przez Kornela Makuszyńskiego - wiadomo, że tam kozy kują. Dziś znajduje się tam Europejskie Centrum Bajki. Kiedyś miejscowość ta należała do Paczona i stąd jej nazwa.
- Nazwa "Pacanów" odzwierciedla sposób tworzenia nazw miejscowych Polski. Wzięła się od nazwy osobowej "Paczon" i przyrostka "ow", który przekształcił się w "ów" - wyjaśnia polonista. - Ten przyrostek wskazuje na to, że to, co określa nazwa, jest czyjąś własnością. Tak jak Kraków był grodem Kraka, tak właśnie Paczanów był grodem Paczona, miejscowością do niego należącą. Dopiero wraz z rozwojem języka, m.in. przez mazurzenie - czyli wymowę głoski "cz" jako "c" - powstał Pacanów - dodaje.
Gdy myślimy o polskich wesołych nazwach, wielu do głowy przychodzi wieś Swornegacie. - Ta nazwa kojarzy nam się z rzeczownikiem pospolitym "gacie", ale nie ma z nim wiele wspólnego - zaznacza ekspert. - Ona pochodzi z języka kaszubskiego, dokładnie od dwóch wyrazów: "swora", to taki warkocz pleciony z sosnowych korzeni, który służył do umacniania brzegów rzeki, czyli "gacenia". Swornegacie będzie miejscowością, w której umacniano brzegi takimi warkoczami - dodaje.
Rzeka, o której mowa, to prawdopodobnie Brda, oprócz niej we wsi jest też Jezioro Karsińskie i bardzo blisko rozciąga się Park Narodowy Bory Tucholskie.
Uśmiech wywołuje też "Całowanie". Mateusz Adamczyk wyjaśnia, że to również nazwa pochodząca od imienia właściciela włości, które brzmiało Całowan, czyli ten, który miał być przez los całowany. - Tym razem imię zostało połączone z przyrostkiem "ie" - opowiada.
Na Podlasiu możemy znaleźć miejscowość Niemyje-Ząbki. - Ona też nie ma nic wspólnego z brakiem higieny. Prawdopodobnie była najpierw nazwa "Niemyje", która pochodzi chyba od znajdującego się tam bagna - wyjaśnia rozmówca Oliwii Krettek. - Możliwe, że ta nazwa ma ten sam element, który odnajdujemy w nazwie rzeki "Niemen", on oznaczałby po prostu "mokry" - w staropolszczyźnie albo wcześniej - dodaje.
Posłuchaj także:
Inna teoria na temat nazwy "Niemyje-Ząbki" dotyczy szlachty, która mogła się osiedlić na tym terenie. - Taka rodzina mogła mieć nazwisko "Niemyscy" - tłumaczy polonista. - W takim wypadku "Ząbki" mogłyby być przydomkiem któregoś ze szlachciców z tej rodziny - przypuszcza.
Ciekawą nazwą, choć już nie tak śmieszną, jest mazurski "Zgon". - Ta nazwa nie ma nic wspólnego ze śmiercią. Jej źródłosłów jest związany z bydłem - zdradza ekspert. - Zgon był miejscem, w którym zganiano bydło do wodopoju.
***
Tytuł audycji: Stacja Nauka
Prowadzi: Weronika Puszkar
Materiał przygotowała: Oliwia Krettek
Data emisji: 25.11.2021
Godzina emisji: 12.23
pj
