- Komiks to jedna z nowszych dziedzin sztuki, jednak jej korzenie sięgają zamierzchłych czasów.
- Obrazkowe historyjki powstawały w XIX wieku, by bawić, rozśmieszać.
- Dziś rośnie w siłę mutecomics - dział komiksu mocno nawiązujący do dawnych tradycji graficznych.
- "Przygody Szalonego Grzesia" to pierwszy komiks, który powstał w niepodległej Polsce.
- Wcześniej opowieści graficzne tworzył już we Francji Jan Ziarko, a później Daniel Chodowiecki - ikona europejskiej grafiki XIX wieku.
- Jana Lewickiego możemy nazwać Mikołajem Rejem polskiego komiksu. Cyprianowi Kamilowi Norwidowi też nie była obca ta sztuka.
Komiks kojarzy nam się z publikacjami XX wieku. Najchętniej początek tej sztuki utożsamiamy z powstaniem opowieści o Batmanie (publikacja pierwszego zeszytu 1939 rok) czy Supermenie (1938 rok). Jednak narracja obrazkowa znana była w wieku XIX, a nawet dużo wcześniej - w czasach średniowiecza.
Dzieje komiksu
- Powszechne przekonanie, że komiksy pojawiły się dopiero około II wojny światowej, może trochę wcześniej, gdy narodzili się pierwsi amerykańscy superbohaterowie. Wynika z tego, że komiks kojarzy nam się z dialogami, monologami w dymku, w chmurce. To traktujemy dziś jako komiks - mówi Paweł Chmielewski, dziennikarz, publicysta, redaktor naczelny magazynu "Projektor", autor publikacji "Narracje graficzne, formy komiksowe w Europie i Polsce do roku 1918". - Komiks jednak istniał znacznie wcześniej, tylko autorzy swój tekst wrzucali, wpisywali, jako podpis pod ilustracją. To tylko troszeczkę inna forma, a taki komiks był bardzo powszechny od połowy XIX wieku. W treści był on formą oddechu, oderwania się od rzeczywistości technologicznej - dodaje.
Humorystyczne opowieści graficzne
Czwórkowy gość zauważa, i przyznaje, że dziś może wydawać się to nam śmieszne, że już w tamtym czasie ludzie bali się technologii, uważali, że żyją bardzo szybko i na nic nie wystarcza im czasu. - Oni potrzebowali czegoś żartobliwego, oddechu, ucieczki od rzeczywistości - ocenia. - Dlatego pojawiły się historyjki obrazkowe z podpisami. Na początku miały bardzo humorystyczny wydźwięk. Były czystą rozrywką.
11:43 czwórka pierwsze słyszę 12.01.2024 komiks 9.15.mp3 O dziejach komiksu opowiada Paweł Chmielewski, autor monografii "Narracje graficzne, formy komiksowe w Europie i Polsce do roku 1918" (Pierwsze słyszę/Czwórka)
Nieco inny wydźwięk obrazkowych historyjek pojawił się nieco później, gdy rozwijał się pozytywizm. W zgodzie z tym nurtem autorzy książek z tamtych lat, tacy jak Prus, Orzeszkowa, Świętochowski, lubili czytelników pouczać, pokazywać im, jak mają żyć. To moralizatorstwo wdarło się też do historyjek obrazkowych. - Najpierw śmiejemy się z historyjki, potem zastanawiamy się, dlaczego się śmiejemy i czy bohaterowie postępują dobrze, czy źle, następnie wyciągamy wnioski - taki był ich cel - wyjaśnia Paweł Chmielewski. - Wcześniej były to wyłącznie historyjki żartobliwe i we Francji, i w Wielkiej Brytanii, i w Stanach czy Polsce.
Współczesne nieme komiksy - mutecomics
Dziś rośnie w siłę dział komiksu zwany mutecomics - jest to niemy komiks współczesny. Widać w nim nawiązania do historii, do dawnych działań artystycznych. - Nic nie jest osadzone w próżni i te nawiązania łatwo wyłapać - mówi gość Kamila Jasieńskiego. - Współczesny komiks niemy powstaje z trzech przyczyn:
- powrót do tradycji - nawet do malarstwa jaskiniowego - autorzy cały czas poszukują inspiracji
- komiks niemy likwiduje barierę nieznajomości języka, jego przekaz jest międzynarodowy
- internet jest miejscem, gdzie te komiksy są publikowane; mówi się nawet o nowej dziedzinie sztuki - webcomics
Szalony Grześ - co było wcześniej
Za pierwszy polski cykl komiksowy uznaje się "Przygody Szalonego Grzesia" który ukazywał się od 1919 roku. Paweł Chmielewski udowadnia, że jest nieco inaczej. - Przed 1918 rokiem, o czym piszę w książce, było niesamowicie wiele komiksów, również rysowanych przez polskich autorów - podkreśla. - "Przygody Szalonego Grzesia" to pierwszy komiks w niepodległej Polsce - tak o nim mówmy.
123 lata Polski pod zaborami miało wpływ na polską tożsamość i sztukę. Polska sztuka istniała, tylko w kraju podzielonym między trzech zaborców. - Były wtedy komiksy tworzone przez polskich autorów w języku polskim, ale też komiksy polskich autorów w innych językach niż polski - wyjaśnia ekspert. - Jeśli mowa o tworzeniu historyjek graficznych w innych językach, to możemy sięgnąć głęboko, bo nawet do początku XVII wieku. Już wtedy, we Francji, Jan Ziarko rysował jednostronicowe odezwy o charakterze komiksowym, o tematyce politycznej. Komentowały bieżące wydarzenia polityczne i religijne. Pisał jednak po francusku, czasem po włosku lub po łacinie. Te odezwy nie trafiały jednak do Polski.
Daniel Chodowiecki - ikona grafiki komiksu
Ikoną europejskiej grafiki komiksu jest Daniel Chodowiecki. Wymieniany jest wśród 5-10 najważniejszych grafików XVIII wieku. - Artysta pochodził z rodziny polsko-szwajcarskiej. Urodził się w Gdańsku, doskonale mówił po polsku. Wyprowadził się do Berlina - opisuje Paweł Chmielewski. - W 1773 roku wyjechał z Berlina do Gdańska. Odbył taką sentymentalną podróż. Po drodze wykonywał rysunki. To on stworzył pierwociny powieści graficznej. Swoją podróż codziennie, przez trzy miesiące, opisywał komentarzami i rysunkami.
Zapiski Chodowieckiego były robione po niemiecku.
Jan Lewicki - Mikołaj Rej polskiego komiksu
W połowie XIX wieku, czyli na wiele lat przed publikacją "Przygód Szalonego Grzesia", powstał olbrzymi album wg pamiętników Jana Chryzostoma Paska. Jego autorem jest Jan Lewicki. - Można uznać, że jest to pierwszy polski komiks w naszym języku, oparty na polskim scenariuszy adaptowanym - mówi gość Czwórki. - Jan Lewicki to taki Mikołaj Rej polskiego komiksu.
Zaledwie 3 lata później, w 1853 roku, ukazują się trzy albumiki komiksowe. - Najważniejszy z nich to "Łapigrosze", wykonany przez spółkę autorską: Artur Bartels i Cyprian Kamil Norwid - zdradza ekspert. - To znakomite grafiki, doskonałe, rewolucyjne jak na tamte czasy.
W 1859 roku ukazuje się pierwszy komiks prasowy - "Historyja jedynaczka" Franciszka Kostrzewskiego.
Czytaj także:
***
Tytuł audycji: Pierwsze słyszę
Prowadzi: Kamil Jasieński
Gość: Paweł Chmielewski (autor książki "Narracje graficzne, formy komiksowe w Europie i Polsce do roku 1918")
Data emisji: 12.01.2024
Godzina emisji: 9.15
pj
