Deportacja Polaków do Kazachstanu
W nocy z 12 na 13 kwietnia rozpoczęła się druga deportacja Polaków z terenów zajętych przez ZSRR. W ramach polityki represji i zasadzie zbiorowej odpowiedzialności w głąb ZSRR trafiły wielotysięczne rzesze obywateli polskich. Prawda o ich losie, skrywana przez dziesięciolecia, jest dziś odkrywana.
Rezultatem paktu Ribenntrop-Mołotow z 1939 roku był podział terytorium Polski między ZSRR i III Rzeszę. W latach 1939-1941 na terenach zajętych przez Sowietów zachodziły intensywne przemiany polityczne, gospodarcze i społeczne. W tym procesie wielką rolę odgrywał terror, za pomocą którego zniszczono jakiekolwiek przejawy lub tylko potencjalne możliwości oporu. Celem było zastraszenie społeczeństwa, rozbicie jego struktur i stworzenie pola dla sowietyzacji.
Jednym z głównych składników tego terroru były deportacje. W latach 1940-1941 władze sowieckie dokonały czterech wielkich operacji deportacyjnych z ziem polskich: w lutym, kwietniu i czerwcu 1940 oraz w maju-czerwcu 1941.
Kwietniowa deportacja
Stosowana w ZSRR zasada zbiorowej odpowiedzialności oraz dążenie do pozbycia się z nowo zdobytych terenów ludzi mających osobiste i rodzinne powody do wrogości wobec władz sowieckich zadecydowały o deportacji rodzin osób wcześniej represjonowanych.
- W kwietniu dopełniono dzieła pierwszej deportacji z lutego 1940 roku. To były rodziny elit polskich uwięzionych w obozach jenieckich, między innymi w Ostaszkowie, Kozielsku i Starobielsku – mówił na antenie PR prezes ośrodka KARTA – była to także deportacja struktur, na których środowiska polskie mogły mieć oparcie oraz mogły być zapleczem akcji antysowieckiej.
2 marca 1940 stosowne decyzje zostały podjęte przez Biuro Polityczne KC WKP(b) i Radę Komisarzy Ludowych ZSRR. Akcję deportacyjną rozpoczęto w nocy z 12 na 13 kwietnia. Deportowanych rozsiedlono w Kazachstanie. 36 tys. wysiedlonych skierowano do pracy w kołchozach, 18 tys. w sowchozach, a 8 tys. umieszczono osiedlach robotniczych i przy budowie linii kolejowych.
Pozornie druga akcja deportacyjna była łagodniejsza od pierwszej. Złożyły się na to zarówno warunki klimatyczne (lutowa deportacja odbywała się przy siarczystym mrozie), jak i status wysiedlonych. O ile pierwsza wywózka klasyfikowała się wyłącznie do osad specjalnych o ciężkim rygorze, o tyle nowi zesłańcy, określani przez NKWD jako ”administratiwno-wysłannyje” podlegali przymusowemu przesiedleniu na nowe, wyznaczone miejsca stałego pobytu.
Kobiety, dzieci, starsze osoby…
Jednak w kazachstańskie stepy rzucone zostały przeważnie kobiety, dzieci oraz osoby w podeszłym wieku. Ludzie nie przygotowani do ciężkiej pracy w gospodarstwach rolnych, życia w prymitywnych warunkach i surowym klimacie.
Wśród osób dotkniętych kwietniową deportacją liczebnie dominowali Polacy, ale w tym czasie wysiedlono też Żydów, Ukraińców i Białorusinów. Szczegółowe dane na temat składu narodowościowego tej grupy nie są dotąd znane.
mjm/im