Czy Tutanchamon miał bliźniaczki?

Trwają badania dwójki dzieci pochowanych z faraonem.

Chociaż wydawać by się mogło, że grobowiec faraona Tutanchamona należy do najlepiej przebadanych z Doliny Królów, wciąż nie wyjaśniono wszystkich jego tajemnic. Jedną z nich jest zagadka związana z dwoma maleńkimi ludzkimi mumiami, które w grobowcu znalazł w 1922 roku Howard Carter.

Ostatnio ogłoszono sensacyjną wiadomość, że znalezione płody były najprawdopodobniej bliźniakami. Mimo różnicy w wielkości oba okazały się być płci żeńskiej. Na odbywającej się od 1 do 3 września tego roku międzynarodowej konferencji Farmacja i Medycyna w Starożytnym Egipcie na Uniwersytecie w Manchesterze profesor Robert Connolly, badający wraz z zespołem badaczy egipskich doczesne szczątki króla Tutanchamona, ogłosił, że dwie maleńkie mumie znalezione wraz z królem należały najprawdopodobniej do jego dzieci. 

Connolly, pracujący na wydziale Antropologii Fizycznej Uniwersytetu w Liverpoolu w Departamencie Anatomii Człowieka i Biologii Komórki, sądzi, że mimo różnych rozmiarów płodów jest bardzo prawdopodobne, że żona Tutanchamona Anchesenamun była tylko raz w ciąży. Jest możliwe, że jedno z dzieci zmarło przed drugim w organizmie matki, podczas gdy drugie rozwijało się jeszcze przez pewien czas, a następnie zmarło właśnie z powodu śmierci sąsiada. Stąd przypuszcza się, że Anchesenamun urodziła dwoje martwych dzieci.

Zdaniem Connolly’ego mniejsze dziecko, nie większe niż 30 cm, umarło po około 5 miesiącach ciąży, podczas gdy drugie prawdopodobnie mogło mieć około siedmiu do dziewięciu miesięcy w chwili śmierci, przy czym mierzyło 38,5 cm. Mumie obu płodów nigdy do tej pory nie przechodziły tomografii komputerowej oraz testów DNA, które planowo mają zostać wykonane do grudnia bieżącego roku i prawdopodobnie ustalą przyczynę ich śmierci. Badania mogą zabrać jednak więcej czasu niż szacują naukowcy. Jak twierdzą specjaliści, kruchość kości płodów i zanieczyszczenie powietrza mogą spowolnić ten proces. Ponadto same szczątki dzieci zachowały się w bardzo złym stanie.

Obie mumie po ich odkryciu przez Howarda Cartera trafiły początkowo do szpitala w Kairze, a w latach 30. XX wieku przeniesiono je na wydział medyczny Uniwersytetu w Kairze, gdzie były przechowywane ponad 70 lat. Grobowiec Tutanchamona (KV 62) został odkryty w niemal nienaruszonym stanie. Zostały w nim złożone szczątki 19 letniego faraona panującego w latach około 1333-1323 p.n.e.

Pozbawiona ornamentacji skrzynia, której odkrywcy grobowca Tutanchamona nadali numer 317, mierzyła 61 cm. Pokrywa była oryginalnie przytwierdzona do skrzyni, ale pieczęć została prawdopodobnie złamana już w starożytności. Wewnątrz skrzyni znajdowały się dwa antropoidalne miniaturowe sarkofagi, jeden o długości 49,5 cm, a drugi mierzący 57,7 cm. Wewnątrz znajdowały się kolejne sarkofagi, których cała powierzchnia pokryta była złotą folią. Dopiero w ich wnętrzu znajdowały się dwa płody. Mniejszy, zachowany w lepszej kondycji, wyposażony był także w starannie wymodelowaną maskę pośmiertną, mimo filigranowych rozmiarów zbyt dużą dla tak maleńkiego dziecka. W drugim sarkofagu nie znaleziono maski pośmiertnej, choć była przygotowana i dla drugiego płodu. Została odkryta oddzielnie w 1907.
Connolly badał już w 1979 grupę krwi większego płodu i porównywał ją z grupą krwi Tutanchamona, badaną także przez niego w 1969 roku. Badania porównawcze dały rezultat pozytywny. Dzisiaj naukowiec sądzi, ze testy DNA potwierdzą, że oba płody są córkami młodego króla. Pochodzenie dzieci jest wciąż przyczyną gorących debat pośród naukowców. Na ogół są uważane za płody, choć niektórzy badacze uważają, że to noworodki, podczas gdy inni w złożeniu płodów w grobowcu doszukują się znaczenia symbolicznego.

Badania nad dziećmi prowadził już w 1932 profesor anatomii Douglas Derry, który nie mógł sam odwinąć mniejszego płodu, który już wcześniej został odwinięty przez ekipę Cartera. Dokonał jednak dokładnych oględzin ciała, stwierdzając płeć dziecka i opisując stan zachowania, a także określając wiek na podstawie stanu rozwoju części ciała. Dzięki temu, że ekipa Cartera pozostawiła drugi sarkofag nietknięty, Derry odwinął całkowicie drugą mumię. Był przekonany co do tego, że drugie ciało zostało zabalsamowane. Jednym z dowodów była na przykład obecność nasączonego natronem lnu w czaszce płodu. Także płeć tego dziecka Derry uznał za żeńską oraz określił jego przybliżony wiek. Sądził ponadto, że dziecko zmarło podczas porodu, albo krótko po narodzinach.

Kolejne badania nad drugim dzieckiem podjął zespół z Uniwersytetu z Liverpoolu, któremu szefował profesor R.G. Harrison. Wówczas płód został prześwietlony radiografem. Badania wykazały, że dziecko cierpiało na chorobę Sprengla (inaczej zwaną deformacją Sprengla), objawiającą się wrodzonym wysokim ustawieniem jednej lub dwóch łopatek. U dziecka miano stwierdzić także rozszczep kręgosłupa oraz skoliozę. Wiek dziecka zgadzał się z przypuszczeniami Derrego, dziecko prawdopodobnie urodziło się w terminie lub o jeden miesiąc za wcześnie.

Od chwili odkrycia grobowca młodego króla jego postać fascynowała pokolenia. Teraz historia jego i jego młodej żony Anchensenamun nabiera dodatkowego znaczenia. W sierpniu bieżącego roku Zahi Hawass, szef Egipskiej Służby Starożytności, powiedział National Geographic: „Płody pomogą nam ustalić czy [żona króla Tutanchamona i córka Nefertiti] Anchesenamun była w połowie czy w pełni jego siostrą”. Zakłada się bowiem, że Tutanchamon był synem faraona Echnatona i jednej z jego pobocznych żon. Są jednak i tacy, którzy uważają, że mógł być synem Nefertiti. Gdyby tak było, Anchesenamun byłaby jego rodzoną siostrą.

W chwili objęcia tronu Tutanchamon był zaledwie chłopcem w wieku 8-9 lat. Od czasu odkrycia jego grobowca toczą się nieustanne spory dotyczące jego pochodzenia. Za jego ojca uważano Amenhotepa III, a za matkę - królową Teje. Obecnie za ojca młodego faraona uważa się Amenhotepa IV -  Echnatona, co czyniłoby Tutanchamona wnukiem Amnehotepa III. Problemem jest wciąż ustalenie, kto był matką młodego króla. Coraz powszechniej przyjmuje się, że była nią pomniejsza żona o imieniu Kija.

Projekt przebadania dzieci faraona ma przyczynić się także do ostatecznej identyfikacji matki Tutanchamona. Dzięki nowo otwartym laboratoriom DNA, jednym w Muzeum Egipskim w Kairze i drugim na Uniwersytecie w Kairze, przebadanie coraz większej ilości znalezionych mumii staje się coraz bardziej realne. „Musisz mieć dwa [laboratoria DNA] dla porównań, aby uzyskać dokładne informacje”, uważa Hawass. „Nie możesz polegać na wynikach jednego laboratorium”. Tak też się dzieje w przypadku badań płodów pochodzących z grobowca Tutanchamona. Na ostateczne wyniki badań przyjdzie nam jednak poczekać co najmniej do grudnia bieżącego roku.

Aleksandra Hallman