Na Górze Lubomir w Węglówce odbudowano przedwojenne obserwatorium astronomiczne. Od października 2007 roku placówka ta powoli przygotowywana jest do życia naukowego, dydaktycznego i turystycznego. Wyposażona w teleskopy optyczne, kamerę CCD i fotometry, pozwoli badać m.in. krzywe zmian blasku gwiazd, a także zmiany pozycji wybranych ciał na niebie.
Podobnie jak przed II woja światową obserwatorium na Górze Lubomir będzie prowadziło obserwacje pozycji komet i gwiazd podwójnych. Obserwacje te umożliwi m.in. teleskop o średnicy zwierciadła 50 cm. Będzie on umieszczony w jednej z dwóch kopuł Lubomirskiego zespołu. Obecność kamery CCD umożliwi działania związane z badaniem zmian pozycji wybranych obiektów.
Badać i popularyzować
Do zadań obserwatorium, poza tymi naukowymi, będzie należało także popularyzowanie astronomii. Studenci, prowadzący badania naukowe w obserwatorium, będą prowadzili regularne wykłady i prelekcje, wzbogacane pokazami nieba i prezentacją najnowszych osiągnięć i wyników pracy obserwatorium. Obiekt stanie się miejscem otwartym dla najmłodszych astronomów – studentów i doktorantów – którzy mają ograniczone możliwości prowadzenia własnych badań naukowych z uwagi na bliską obecność świateł miejskich, oślepiających instrumenty obserwacyjne i uniemożliwiających badanie słabych obiektów, a także ze względu na złe warunki pogodowe.
W okolicy obserwatorium, w miejscu oddalonym zaledwie o 1200 m od niego, powstanie schronisko turystyczne, które będzie stanowiło również miejsce zjazdów, sympozjów i konferencji naukowych. - Młodzieżowe Obserwatorium Astronomiczne planuje na Lubomirze sobotnio-niedzielne obserwacje, dotyczące m.in. aktywności Słońca. Takich działań będzie dużo więcej – opowiada o projekcie dr Henryk Brancewicz, Prezes Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii w Krakowie.
Trzy najważniejsze cele obserwatorium, czyli działalność naukowa, dydaktyczna i popularyzatorska, możliwe będą jedynie dzięki ścisłej współpracy obserwatorium z placówkami i organizacjami naukowymi. Do tego grona należy Katedra Astronomii Akademii Pedagogicznej w Krakowie, która wyposaży w sprzęt małą kopułę, Centrum Astronomii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, które zajmie się wyposażeniem dużej kopuły, oraz Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii. Profesor Andrzej Kus, dyrektor Centrum Astronomii UMK w Toruniu mówi, że dla Centrum jest to interesująca możliwość zamieszczenia własnego instrumentu w miejscu, które jest dobrze przygotowane do prowadzenia zaawansowanych obserwacji astronomicznych. Góra Lubomir jest doskonale położona i panuje na niej sprzyjający obserwacjom klimat, podkreśla profesor Kus. - Toruń wyszedł z inicjatywą zakupu teleskopu o średnicy obiektywu 50 cm, który będzie w pełni zautomatyzowany. Takim sprzętem będzie można wykonywać zdalne obserwacje, bez obecności badaczy w obserwatorium, natomiast dane uzyskane na drodze analiz wysyłane będą przez internet. Dzięki temu odległości nie będą przeszkodą dla naukowców – wyjaśnia toruński naukowiec.
Obserwacje na Lubomirze będą koordynowane z obserwacjami wykonywanymi w innych obserwatoriach. Oznacza to, że działania naukowe będą tzw. sieciowymi projektami realizowanymi przez wiele obserwatoriów równocześnie bądź z podziałem czasu na poszczególne obserwatoria.
Budowa nowego obserwatorium. Źr. Wikipedia.Centrum Astronomii UMK w Toruniu planuje także zamieścić w mniejszej kopule, jeden z teleskopów (35 cm), który pierwotnie był wykorzystywany w obserwatorium w Piwnicach pod Toruniem. Jest to kamera Schmidta, którą polskiej placówce podarowało Sztokholmskie Obserwatorium Astronomiczne. Jest to drugi teleskop, który pojawił się w Toruniu po wojnie. Instrument ten zapewnia fotografowanie nieba przy pomocy cyfrowych technik z dużą wydajnością i szybkością. Zdaniem profesora Kusa, doskonale nadaje się do monitorowania dużych obszarów nieba w poszukiwaniu takich obiektów jak komety czy asteroidy.
Pierwsze próby i badania
Pierwsze, drobne obserwacje są już możliwe, ponieważ jedna z kopuł obserwatorium wyposażona jest w dwa, niewielkie teleskopy optyczne. Jeden z nich, ten o średnicy zwierciadła wynoszącej 20 cm, podarowała Akademia Pedagogiczna w Krakowie. Jednak, jak mówi dr Henryk Brancewicz, Prezes PTMA w Krakowie, jego docelowa działalność, na szeroką skalę rozpocznie się dopiero w roku 2009. - Ten rok, który właśnie się rozpoczął, będzie czasem pierwszych badań, analiz i prób, aby pokonać wszelkie trudności i w Międzynarodowym Roku Astronomii być obecnym wśród wszystkich znaczących polskich i europejskich obserwatoriów – wyjaśnia dr Brancewicz. Obecnie tworzona jest rada naukowa, która będzie składać się z przedstawicieli Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, Krakowskiej Akademii Pedagogicznej, Centrum Astronomii UMK i Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii. Rada ta będzie formułować dokładne funkcjonowanie obserwatorium.
Wszystko wskazuje zatem na pomyślność funkcjonowania tej placówki. Jednak przez wiele lat odbudowa obserwatorium, które istniało na górze Lubomir przed wojną, nie była możliwa, mimo wielu prób i starań lokalnych władz. Dopiero inicjatywa złożenia projektu reaktywacji obserwatorium ze strony wójta gminy Wiśniowa, Juliana Murzyna, zakończyła się powodzeniem. Odbudowę, w ramach projektu turystycznego „Zapomniany Raj – Turystyczna podkowa”, rozpoczęto w 70. rocznicę odkrycia na Lubomirze komety Kaho-Kozik-Lis przez Władysława Lisa.
Obserwatorium nosi imię Tadeusza Banachiewicza (1882-1954), znanego matematyka, astronoma, geodety, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, pioniera polskiej radioastronomii oraz wieloletniego dyrektora Obserwatorium Astronomicznego UJ oraz wiceprezesa Międzynarodowej Unii Astronomicznej. Stworzył on m.in. program systematycznej obserwacji gwiazd zmiennych zaćmieniowych. Profesor Banachiewicz, stawiając na równi prace teoretyczne z obserwacyjnymi, starał się znaleźć możliwości prowadzenia prac obserwacyjnych. W 1922 roku dzięki jego działaniom powstała Stacja Narodowego Instytutu Astronomicznego na Łysinie w paśmie Myślenicko-Limanowskim. Książę Kazimierz Lubomirski ofiarował wówczas 10-hektarowy szczyt góry Łysiny (912 m n.p.m.), stąd - od nazwiska ofiarodawcy - stacja otrzymała nazwę Lubomir.
Budowa nowego obserwatorium. Źr. Wikipedia.Stacja była skromnie wyposażona. Prócz domku mieszkalnego o 4 pomieszczeniach na polanie stał pawilonik obserwacyjny, zbudowany z drzewa z otwierającym się na zewnątrz dachem. Mieściły się w nim dwie lunety oraz jedna lornetka, która służyła do szukania komet i obserwacji jasnych gwiazd. Przy użyciu tak skromnego sprzętu dokonano odkryć, które na trwałe wpisały obserwatorium na Lubomirze do dokonań światowej astronomii. 3 kwietnia 1925 roku Lucjan Orkisz odkrył kometę nazwaną później jego imieniem. Drugą odkryto 11 lat później, tj. 17 lipca 1936 roku. Dokonał tego wspomniany wcześniej Władysław Lis, astronom amator, mieszkaniec Węglówki, pracujący w obserwatorium jako pomocnik, zwany wówczas Astronogą.
Obserwatorium działało od czerwca 1922 do września 1944 roku. Wtedy to wojska niemieckie spaliły drewniane zabudowania należące do Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jednak pamięć o tym miejscu pozostała, dlatego też wraz z upływem lat rodziła się myśl reaktywacji nieistniejącej placówki. Wysiłki zostały uwieńczone sukcesem - to jedno z najstarszych, a jednocześnie najmłodsze w Polsce obserwatorium astronomiczne rozpoczęło swą działalność uroczystym otwarciem 6 października 2007 roku.
Joanna Paszkowska
POSŁUCHAJ AUDYCJI - mp3 (12,94 MB)
