Ponad 30 lat temu w Ebli włoscy archeolodzy odnaleźli ogromne archiwum pochodzące z Epoki Brązu, liczące 17 tysięcy glinianych tabliczek i ich fragmentów zapisanych w języku eblaickim, lokalnym semickim narzeczu, zbliżonym do języka akadyjskiego (głównego języka semickiego starożytnej Mezopotamii).
Ebla była starożytnym miastem-państwem w północnej Syrii (dzisiaj Tell Mardich, położone ok. 55 km na południowy zachód od Aleppo [Halab]), zamieszkiwanym głównie przez starożytnych Semitów. Swój największy okres świetności miasto przeżywało w III tysiącleciu p.n.e., kiedy to w latach 2600-2240 p.n.e. dominowało w północnym Lewancie i części północnej Mezopotamii, a jego kontakty dyplomatyczne sięgały od Egiptu, po Sumer i Iran.
Na przestrzeni kilkudziesięciu lat w Ebli odkryto niebywałe znaleziska archeologiczne, w tym pałace, bibliotekę, świątynie, silnie ufortyfikowane miasto i podziemne grobowce. W starożytności miasto zajmowało obszar prawie 45 hektarów i było otoczone przez wysoki, kamienny mur, umocniony obwałowaniami z ziemi. Do miasta można było przedostać się przez cztery bramy wspomnianego muru ustawione prawdopodobnie naprzeciw czterech dzielnic miasta, które w latach swojej największej świetności liczyło kilkadziesiąt tysięcy mieszkańców. W centrum miasta znajdowało się wzgórze, na którym znajdowały się pałace i budynki administracyjne. To właśnie tam znaleziono wspomniane archiwum.
Tabliczki z Ebli zostały napisane w języku eblaickim w lokalnej odmianie pisma klinowego wzorowanego na sumeryjskim. W archiwum znaleziono najróżniejsze listy, układy, dokumenty administracyjne związane z systemem podatkowym (zwykle związane z tekstyliami i metalami), listy zaopatrzenia dla rodziny królewskiej, wzory postępowania dla odwiedzających, teksty rytualne, instrukcje związane z inkantacjami albo zaklęciami magicznymi, a także chronologię dziejów politycznych.
Starożytne miasto nadal zadziwia pracujących tam archeologów. W ostatnim roku zespół archeologów, któremu od początku wykopalisk w latach 60. przewodzi profesor Paolo Matthiae z rzymskiego Uniwersytetu La Sapienza, odkrył dwie figurki w niemal w idealnym stanie, potwierdzające kult zmarłych, otaczający królowe miasta. Badacze odnaleźli także niezwykłą tabliczkę, która pozwoliła naukowcom zrekonstruować okoliczności, jakie doprowadziły do splądrowania Ebli ok. 2300 roku p.n.e. przez wojska Sargona z Akadu.
W 2240 r. p.n.e. ostateczny cios miastu zadał wnuk Sargona, Naramsin, który, jak się wydaje, doszczętnie zniszczył miasto. Koło 2000 r. p.n.e. podupadłe miasto zajęli Amoryci, inny lud semicki, i założyli tam swoją dynastię. Za rządów amoryckich miasto znów zyskało pewne znaczenie. Jednak w XVII w. p.n.e. Ebla została ponownie splądrowana, tym razem przez Hetytów, twórców potężnego imperium na terenie dzisiejszej Turcji. Po tym zniszczeniu miasta już nigdy się nie odbudowało.
W pomieszczeniach pałacu królewskiego w Ebli, w tym samym miejscu, gdzie lata wcześniej znaleziono archiwum, profesor Matthiae znalazł glinianą tabliczkę, która opisywała broń dystrybuowaną przez Eblę pomiędzy sprzymierzonymi z nią miastami podczas wojny w okresie przed 2300 r. p.n.e. - Wspomina w tabliczce kampania wojskowa jest prawdopodobnie tożsama z prowadzoną przez Eblę przeciwko Mari - powiedział profesor Matthiae. Mari było innym semickim miastem, położonym nad Eufratem w północno-wschodniej Syrii, stanowiące ważny punkt na szlakach handlowych między Mezopotamią a Syrią. Od wieków konkurowało z Eblą. Według archiwum z Ebli, Eblaici pokonali Mari na krótko przed swoją klęską w walce z Sargonem. Następnie wojowniczy król włączył do swojego państwa zarówno Eblę, jak i Mari.
Profesor Matthiae uważa, że militarna agresja Eblaitów zaalarmowała państwa na południu Mezopotamii, takie jak Akkad, ponieważ krótko po konflikcie z Marii, Sargon rozpoczął swoją kampanię przeciwko Ebli. Tabliczka wylicza wiele szpiców włóczni, które Ebla wysłała do każdego ze swoich sojuszników, co było wyrazem politycznej i militarnej potęgi, której południowe państwa zaczęły się obawiać. Nagar, znany dzisiaj jako Tell Brak, który był największym państewkiem klienckim Ebli, otrzymał 2000 szpiców włóczni. Według profesora Matthiae, także szybkie rozprzestrzenianie się broni mogło nakłonić Sargona to przedsięwzięcia kampanii przeciwko Ebli, która położyła kres lokalnemu imperium, jakie zbudowali Eblaici.
W Ebli czczono dobrze znane bóstwa semickie, jak Dagona, boga ziarna i rolnictwa, Astarte, boginię płodności, seksualności i wojny, Reszefa, boga zarazy i wojny, czy Hadada, boga burzy i deszczu. Głównym bogiem Ebli był Dabir, otaczano tam kultem także bóstwa skądinąd nieznane, jak Kura albo Nidakul. Panteon eblaicki uzupełniali także bogowie sumeryjscy (jak Enki i Ninki). Ogólnie w tekstach z Ebli wymieniono ok. 40 bogów. Nowych informacji na temat religii eblaickiej dostarczyły zeszłoroczne wykopaliska, w czasie których odkryto dwie figurki związane z kultem zmarłych królowych. - Odnaleźliśmy je w drugorzędnych pomieszczeniach wielkiego pałacu królewskiego, dokładnie tam, gdzie w latach 70. odkryliśmy archiwum tabliczek – wyjaśnia profesor Matthiae. - Znajdowały się na obszarze za dziedzińcem sali audiencyjnej, w swojego rodzaju magazynie, który musiał gromadzić skarby króla Ebli. Początkowo zespół unikał tych pomieszczeń, wnioskując, że musiały być ogołocone podczas najazdu Sargona na miasto. – Myliliśmy się - powiedział prof. Matthiae. - Widocznie dwa posążki były wgniecione w ziemię i cudownie ocalały przed rabunkiem.
Obie figurki są misternie wykonane i przedstawiają kobiety, których wizerunki są niezwykle rzadkie w sztuce Bliskiego Wschodu Epoki Brązu. Znamy je głównie dzięki zachowanym figurkom rozproszonym obecnie po muzeach całego świata. Jedna wykonana jest z steatytu i drewna, a przedstawiona jest z rękoma ułożonymi w geście wskazującym na modlitwę. Druga postać trzyma kielich i ubrana jest w bogato zdobioną złotą szatę, częstą wśród tego typu przedstawień. Obie wydają się być figurkami używanymi podczas rytuałów wspomnianych na tabliczkach z Ebli, które opisują jak zmarła królowa stawała się żeńską boginią czczoną przez swoich następców. Profesor Matthiae podejrzewa, że steatytowa figurka przedstawia żyjącą królową, która modli się do pokrytej złotem figurki, przedstawiającej z kolei zmarłą królową, przemienioną w boginię.
W Ebli królowa miała bardzo wysoką pozycję, o czym świadczy choćby sam kult jej boskiego wcielenia. Występuje w wielu tekstach, gdzie zawsze jest wymieniana obok króla. Oprócz króla i królowej ważną rolę w państwie pełnili następca tronu (zajmujący się sprawami wewnętrznymi) oraz jego młodszy brat (dbający o sprawy zagraniczne). Znaczące wpływy polityczne miała także rada starszych królestwa, a z jej zdaniem liczyła się cała rodzina królewska.
Tytus Mikołajczak
