Prawdziwe perełki pochodzące z prywatnej kolekcji dwóch przemysłowców ukraińskich, Sergieja Płatonowa i Sergieja Taruty, mogą obejrzeć wszyscy ci, którzy do 29 czerwca bieżącego roku odwiedzą Muzeum Narodowe.
Prezentowana ekspozycja została odsłonięta pod tytułem „Ukraina światu. Skarby Ukrainy z kolekcji Platar” i obejmuje blisko 500 dzieł. Kolekcję w ciągu zaledwie jednego dziesięciolecia stworzyli dwaj, wspomniani wyżej przemysłowcy, którzy kierowani pobudkami patriotycznymi, chcieli uchronić eksponaty przed zaginięciem. Ta inicjatywa stała się równocześnie podstawą do utworzenia Muzeum Narodowego Dziedzictwa Kulturowego Platar (nazwa utworzona została od nazwisk dwóch twórców kolekcji). Przez długi czas ustawodawstwo Ukrainy nie zezwalało na wywożenie prywatnych kolekcji poza granice kraju. Było ono zarezerwowane tylko dla muzeów narodowych. Dzięki m.in. działaniom prezydenta Juszczenki stało się możliwe wypożyczanie prywatnych kolekcji poza granice kraju. Dzięki temu ta ekspozycja trafiła do Polski - przyznaje Mykoła Platonow.
Profesor Witold Dobrowolski, etruskolog, komisarz wystawy, przyznaje, że nie był od początku przekonany do tego, by w Muzeum Narodowym zaprezentować tę prywatą kolekcję. Dopiero gdy zobaczyłem ją na własne oczy, stałem się wielkim entuzjastą tego, by pokazać ją w Warszawie - posłuchaj (Witold Dobrowolski 2).
Podróż po wystawie
Wisiorek w kształcie rogatej owcy pamirskiej. IV w przed Chr. złoto zdobione granulacją, wys. 4,5 cm, dł. 4,3 cm, nr PKP 3470. Źr. MNW
Tematyka wystawy jest bardzo rozległa. Ekspozycja zaczyna się od informacji na temat mało komu znanej eneolitycznej kultury trypolskiej z V- IV tysiąclecia przed Chr., a kończy się na okresie prawdziwego rozkwitu Rusi Kijowskiej w IX- XI wieku po Chr. Przyjmuje się, że przez cały ten czas kultura ukraińska wywierała istotny wpływ nie tylko w obrębie swojego terytorium, ale i całej Europy. Ważne miejsce, w tej części wystawy, zajmują eksponaty świadczące o determinującej roli greckich kolonii powstałych na czarnomorskim wybrzeżu w VII i VI wieku. Wpływy kolonistów nie pozostały bez znaczenia dla kultury i sztuki, wspomnianego okresu.
Wpływy greckie zadecydowały także w naturalny sposób o zacieśnianiu kontaktów z Bizancjum.
Eksponaty prezentowane na wystawie pochodzą z kilku okresów. W sposób najbogatszy jest zaprezentowana na wystawie kultura trypolska, która między drugą połową VI, a początkiem III tysiąclecia przed Chr. była jedną z dominujących kultur na obszarze nie tylko Ukrainy, ale i Rumunii i Mołdawy (nazwa pochodzi od miejscowości w pobliżu Kijowa, gdzie wykryto typowe dla tej kultury stanowisko). Jej ludność mieszkała w wielkich osadach, skupionych wokół centralnego placu. To właśnie tutaj wyrabiano pięknie zdobioną ceramikę, początkowo rytami z czasem abstrakcyjnymi motywami, malowanymi czarno na pomarańczowym tle. Stopniowo zaczęto malować sylwetki ludzi i zwierząt, a także modele budowli mieszkalnych i ośrodków kultu. Na wystawie uwagę widza mogą zwrócić także statuetki kobiece czy pojedyncze figurki mężczyzn oraz zwierząt. Godne uwagi są miedziane narzędzia, w których produkowaniu, twórcy kultury trypolskiej byli prawdziwymi profesjonalistami.
„Nasi ukraińscy przyjaciele kładą szczególny nacisk właśnie na kulturę trypolską. Dlaczego? Posłuchaj, mówi Witold Dobrowolski (dzięk W.D 1)
Figura kobiety, kultura trypolska, 3650 - 3500 przed Chr., glina modelowana ręcznie. Źr. MNW
Kultura epoki brązu przypada na okres od końca IV do początku III tysiąclecia przed Chr. Gwałtowne pogorszenie się warunków klimatycznych na początku tego okresu wymusiło na tamtejszych społecznościach koczowniczy tryb życia. Poprawa warunków klimatycznych w III tysiącleciu przed Chr. sprzyjała rozwojowi kultury grobów katakumbowych, kultury andronowskiej i zrębowej. To z tego okresu pochodzi prezentowana na wystawie ceramika grobowa.
Czas epoki żelaza to okres wypełniony dziejami wybitnych koczowniczych plemion Kimmerów, Scytów, Sarmatów, często trudnych do rozróżnienia w materiale archeologicznym. Kulturę Kimmerów reprezentuje na wystawie skarb lubieński, utworzony z różnej proweniencji naczyń brązowych z dekoracją repusowaną, broni i elementów końskiej uprzęży. Dużym wzbogaceniem wystawy są znaleziska pochodzące ze scytyjskich kurhanów. Wrażenie robią zwłaszcza brązowe i złote wyroby w tzw. stylu zwierzęcym, a także luksusowa broń, ozdobne klejnoty.
Okres sarmacki rozpoczął się w IV wieku wraz z nową falą nomadów, którzy pojawili się między Donem i Wołgą. Od II wieku stali się liczącą siłą polityczną. Najazd Hunów spowodował zepchnięcie licznych plemion na zachód i południe. Kulturę ludów barbarzyńskich, żyjących w tym okresie między Kaukazem a Normandią, cechowała daleko posunięta jednolitość. Widać to doskonale w wyrobach złotniczych, ich skomplikowanej przeładowanej stylistyce, zamiłowaniu do barwnych kamieni. Najazd koczowniczych plemion Chazarów, Węgrów, Pieczyngów odizolował na długi czas tereny step i lasostepu miast greckich. Na wystawie możemy obserwować wyroby rzymskie i bizantyjskie (niektóre produkowane wyłącznie dla barbarzyńców), jak i dzieła typowe dla ludów koczowniczych.
W ostatniej części wystawy podziwiać można niezwykle rzadko spotykane wyroby bizantyjskie i ruskie. Warto pamiętać w tym kontekście, że podział cesarstwa rzymskiego na cesarstwo bizantyjskie ze stolicą w Bizancjum wywarło ogromny wpływ na kulturę Europy Wschodniej i Południowo-Wschodniej. W tej części wystawy szczególnie wyróżniają się niepowtarzalne dzieła związane z kultem religijnym, a także biżuteria.
Ekspozycja jest godna uwagi z kilku powodów. Od czasów wystawy „Złota starożytnej Italii” z 1962 roku i „Złota scytyjskiego” z Ermitażu z 1976 roku, Muzeum Narodowe nie zorganizowało wystawy o tak dogłębnym i wszechstronnym wglądzie w artystyczne osiągnięcia najsłynniejszych złotników starożytności, którzy stworzyli niepowtarzalne bransolety, naszyjniki, kolczyki, pierścienie czy przedmioty kultowe. Witold Dobrowolski, rekomendując wystawę, dodaje: Dzięki rozległości historycznych wizji, różnorodności i bogactwu eksponatów, wystawa stanowi wyjątkową okazję do poznania fascynującej i przebogatej przeszłości kulturowej naszych sąsiadów, do której także i my w przeszłości staraliśmy się podwiązać w poszukiwaniu własnej tożsamości, uznając za polskie i narodowe starożytne sarmackie korzenie.
Magdalena Zaliwska
Część zaprezentowanych informacji powstała w oparciu o artykuł Witolda Dobrowolskiego „Ukraina świata”.
Ekspozycja „Ukraina światu. Skarby Ukrainy z kolekcji Platar” prezentowana jest w Muzeum Narodowym od 15 kwietnia- 29 czerwca 2008r.
