- Rośliny były wielką pasją Elizy Orzeszkowej.
- Na wystawie "Rośliny i ludzie. "Nad Niemnem" Elizy Orzeszkowej" zobaczyć można m.in. efekty nadniemeńskiego "botanizowania" pisarki.
- Wielkim skarbem ekspozycji są także trzy tomy rękopisu "Nad Niemnem".
- Wystawę w Bibliotece Narodowej w Warszawie można oglądać do 28 września.
Na wystawie "Rośliny i ludzie. Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej" prezentowanej we wrześniu w przestrzeni czytelni Biblioteki Narodowej w Warszawie można zobaczyć m.in. trzy tomy rękopisu "Nad Niemnem" oraz pierwsze wydanie powieści, a także efekty nadniemeńskiego "botanizowania" Orzeszkowej: pamiątkowy zielniczek i zakładkę z ułożonymi przez nią kompozycjami roślinnymi, rękopisy jej listów do przyjaciół z motywami florystycznymi, jak również fotograficzne portrety Orzeszkowej.
Świat makro i mikro w "Nad Niemnem"
- Nasza wystawa ma taki dualny tytuł: "Rośliny i ludzie". Wydaje się, że są to dwie sfery, które mogłyby się jakoś wykluczać, ale u Elizy Orzeszkowej w "Nad Niemnem" one bardzo pięknie się uzupełniają i pokazują, jak Orzeszkowa - nieco inaczej niż Sienkiewicz czy Prus - potrafiła łączyć pozorne sprzeczności - mówi w audycji "Skarby kultury polskiej" w Programie 1 Polskiego Radia kuratorka wystawy Anna Romaniuk.
10:02 PR1_mp3 2023_09_13-23-45-58.mp3 Rośliny w "Nad Niemnem" Elizy Orzeszkowej. Wystawa w Bibliotece Narodowej (Skarby kultury polskiej/Jedynka)
- Tych pozornych sprzeczności jest u niej więcej. Mamy tutaj świat roślin i botanizowanie oraz mamy świat ludzi, czyli akurat w "Nad Niemnem" jest to szlachta doświadczona powstaniem styczniowym i jego konsekwencjami. Jest to również schłopiała szlachta, czyli właśnie Bohatyrowicze i ich okolica. Orzeszkowa pokazuje nam świat w całości, pokazuje świat w makro i mikro skali. Makro to, jeżeli chodzi o rośliny, jest ten widok z wysokiego brzegu Niemna na całą okolicę. A z drugiej strony mamy mikro, czyli te najdrobniejsze rośliny, które ona bardzo profesjonalnie opisuje - podkreśla rozmówczyni Anny Stempniak.
Słownictwo botaniczne w "Nad Niemnem"
Anna Romaniuk przypomina scenę, w której Justyna wraca ze spaceru z wiechciem kwiatów. - Wydawałoby się, że więcej już nie trzeba o tym mówić. Wszystko wiemy, wszystko rozumiemy i każdy z nas z takim wiechciem kiedyś wracał, natomiast Orzeszkowa rozbiera ten bukiet na czynniki pierwsze, podając wszystkie nazwy. Wydawać by się mogło, że bardzo prostym jest sięgnięcie do słownika botanicznego, ale Orzeszkowa schodziła te ścieżki, zebrała te rośliny, zidentyfikowała ich nazwy ludowe, rozmawiając ze znachorkami i lekarkami ludowymi. A potem jeszcze prowadziła bardzo obfitą korespondencję z autorytetami przyrodniczymi tamtych czasów, aby dobrać i odpowiednio zidentyfikować te rośliny w nomenklaturze naukowej, dobrać nazwy polskie i łacińskie - zaznacza kuratorka wystawy.
- Kiedy sprowadzano prochy Adama Mickiewicza do kraju, to właśnie Orzeszkową poproszono o to, aby skomponowała optymalny zbiór roślin do wieńca pamiątkowego, który miał temu towarzyszyć, i ona udzielała listownie niesłychanie precyzyjnych wskazówek, jak preparować rośliny, jak je przygotować do tego, aby w tym wieńcu jak najdłużej zachowały swój kształt - dodaje.
Zielniki Elizy Orzeszkowej
Eliza Orzeszkowa przygotowała wiele zielników. - Ukoronowaniem tej pracy był zielnik naukowy, w którym prezentowane były nazwy ludowe, polskie i łacińskie, który został zweryfikowany przez leśników i przyrodników - mówi gość Jedynki.
- Miała też taki zwyczaj, że przygotowywała wiele prezentów dla swoich przyjaciół: zielniki-albumy z kompozycjami roślinnymi, ale też takie bibeloty jak ten, który możemy zobaczyć na wystawie, czyli minizielniczek, bardzo wzruszający, z nadniemeńskimi roślinami. Prezentujemy też na przykład listy, których papier listowy był ozdabiany przez Orzeszkową suszonymi roślinami. Ona była naprawdę profesjonalna w tym, ponieważ wszystkie te rośliny są w świetnym stanie i zachowały kolory po ponad 100 latach - zaznacza.
Rękopis "Nad Niemnem"
- Perłą w koronie jest skarb absolutny, czyli rękopis "Nad Niemnem", trzy tomy. Orzeszkowa bardzo pilnowała również tego, aby ten podział na trzy tomy funkcjonował i aby informowano o tym czytelników, nawet na etapie druku powieści w odcinkach w "Tygodniku Ilustrowanym" - mówi Anna Romaniuk i dodaje, że egzemplarz, który zobaczymy na wystawie, jest egzemplarzem autorskim.
Czytaj też: Kobiety w "Nad Niemnem" Elizy Orzeszkowej
- To nie był egzemplarz drukarski, to nie jest czystopis. Widać tutaj warsztat pracy Elizy Orzeszkowej. Widać bardzo liczne skreślenia, a jednocześnie widać, że było to pisane pismem swobodnym. Pamiętajmy, że Orzeszkowa kończyła pensję dla panien, gdzie bardzo dbano o kaligrafię, haft, taniec i inne talenty ówczesnych młodych kobiet. Tutaj widzimy już pismo bardzo wyrobione i niezwykłą świadomość tego, co Orzeszkowa chciała powiedzieć - wyjaśnia.
Na wystawie zobaczyć można też oryginalne numery czasopisma "Wisła" z etnobotanicznymi esejami-reportażami Elizy Orzeszkowej "Ludzie i kwiaty nad Niemnem", które przyniosły pisarce uznanie również w ówczesnym środowisku naukowym.
Wystawę "Rośliny i ludzie. »Nad Niemnem« Elizy Orzeszkowej" w Bibliotece Narodowej w Warszawie można oglądać do 28 września. Ekspozycję można zwiedzać z kuratorem, korzystając ze specjalnego formularza zgłoszeniowego.
Narodowe Czytanie 2023
"Nad Niemnem " Elizy Orzeszkowej było tegoroczną lekturą Narodowego Czytania, które odbyło się w Ogrodzie Saskim w Warszawie. Polskie Radio, partner medialny Narodowego Czytania 2023, przygotowało specjalny serwis internetowy narodoweczytanie.polskieradio.pl:
Czytaj również:
***
