Radiowe Centrum Kultury Ludowej

Księżyc, gwiazdy i komety

Ostatnia aktualizacja: 23.02.2019 09:00
- Księżyc to dziwaczny wędrowiec po nocnym niebie o zmiennym obliczu i niepokojącym, zimnym świetle, wkradający się podstępnie do ludzkich domostw. Budził więc dwojakie uczucia - pisała w książce "Świętowania polskie. Przewodnik po tradycji" prof. Anna Zadrożyńska.
Audio
Księżyc
KsiężycFoto: Pixabay

Zachowane do dziś wiejskie opowieści podkreślają związek księżyca z wodą, rzekami, strumieniami, mówią o jego niezmiennej cyklicznej zmienności, która pozwala mierzyć upływający czas, wyznaczać terminy rolniczych prac, odczuwać pulsowanie życia. Księżyc obdarzano wieloma imionami, zwano go najczęściej miesiącem, czy miesiączkiem, ale także łysym, czy księżykiem, niekiedy nawet słońcem, ale nocnym albo kawalerskim. Każda z faz miała własna nazwę, np. nowikiem lub młodzikiem zwano go, gdy był na nowiu, starym, gdy już chudł po pełni. Cieszył się także ogromnym powodzeniem, jako symbol tajemnych, ale nie zawsze przyjaznych człowiekowi mocy przyrody. Oznacza też martwotę świata, chłód i wilgoć. Doskonale się nadawał do poczynań magicznych. Latem wyznaczał pory zbierania ziół, a także patronował różnym zjazdom czarownic i nadawał moc, zwłaszcza czarnej magii. Wiązano go w Polsce z wieloma zwierzętami, które tylko okresowo pojawiają się w świecie ludzi. Należały do nich np. ślimaki, nietoperze, puchacze, a także niedźwiedzie, zimą kryjące się w gawrach.

  Gwiazdy, mimo swej wspaniałości, niewiele pozostawiły w polskim folklorze. Być może nasi wiejscy przodkowie posiedli byli pewną znajomość geografii nieba, co dawało im możność przewidywania pogody, albo dawało orientację w przestrzeni. Ta wiedza jednak gdzieś się zagubiła. Zachowane tropy tkwią na ogół w gwarowych nazwach gwiazd, czy całych ich konstelacji. Planetom przypisywano cechy innego świata, gdzie przebywają zmarli i nieogarnioną poznaniem odległą krainę nieba powiązaną z życiem człowieka. To właśnie wyrażały horoskopy, tak popularne na Polskiej wsi w XIX wieku. Zapewne przyjęto je z senników i podręczników wróżbiarskich, które wędrowały po całej ówczesnej Europie. Bardzo chętnie studiowano je i pod polskimi strzechami.

Kometa, ta ogoniasta gwiazda, budziła u wielu ludów przerażenie. Na ogół także na terenach polskich uważano ją za zapowiedź totalnych katastrof, atrybut diabła, czy nawet pojazd Lucyfera, ale tez od wieków traktowano komety dość racjonalnie. Uznawano je w prawdzie za cud natury i rzadkość, ale też kurioza warte oglądania, urozmaicenie niebios.


Fragmenty książki "Świętowania polskie. Przewodnik po tradycji" prof. Anny Zadrożyńskiej  przeczytała dla Państwa Marzena Trybała.

***

Przygotowała: Hanna Szczęśniak

Gość: Marzena Trybała

Data emisji: 23.02.2019 

Godzina emisji: 8.50

gs

Czytaj także

Słońce, symbol wszystkiego

Ostatnia aktualizacja: 15.12.2018 11:00
W "Abecadle etnografa" Marzena Trybała czytała fragment książki "Świętowania polskie. Przewodnik po tradycji" prof. Anny Zadrożyńskiej dotyczący Słońca.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Ciąża i narodziny w kulturze ludowej

Ostatnia aktualizacja: 28.01.2019 09:00
To, że kobieta zachodzi w ciążę, to ewidentny dowód na to, że zadała się z zaświatami, bo życia człowiek nie moża stworzyć, a tylko je odnowić - mówiła w "Abecadle etnografa" prof. Anna Zadrożyńska.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Taniec, czyli ruch niezwykły

Ostatnia aktualizacja: 09.02.2019 13:49
- Ruch jest dla człowieka czymś naturalnym. Taniec to też ruch, ale jednak niecodzienny, specyficzny - opowiadała w "Abecadle etnografa" dr Ewa Klekot.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Tajemna moc kobiecości

Ostatnia aktualizacja: 09.03.2019 17:09
Kobieta - jednocześnie symbol obcości i swojskości, zagrożenia i bezpieczeństwa - zajmuje szczególne miejsce w ludowych mitach i przekonaniach - pisała prof. Anna Zadrożyńska.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Powitanie wiosny

Ostatnia aktualizacja: 25.03.2019 10:50
- Zima była dawniej bardzo trudna do przeżycia nawet dla zamożnych, bo mróz, brak żywności żywności i choroby zbierały wtedy swoje żniwo - mówiła dr Barbara Ogrodowska.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Systemy wartości

Ostatnia aktualizacja: 08.04.2019 09:00
- Bardzo długo w antropologii mówiono o zjawisku, które nazywano wartościami kulturowymi. Oznaczały one wartości współdzielone przez grupę, oznaczały również wartości zewnętrzne w stosunku do ludzi - mówiła w "Abecadle etnografa" dr Ewa Klekot.
rozwiń zwiń