Historia

Mord katyński w Europejskim Trybunale Praw Człowieka

Ostatnia aktualizacja: 05.10.2011 11:55
Czy masowy mord na polskich jeńcach można określić jako zbrodnię wojenną - na takie pytanie będzie musiał odpowiedzieć rząd Rosji w Strasburgu, który przeprowadzi dziś rozprawę ws. skarg katyńskich.
Audio
  • Mord katyński w Europejskim Trybunale Praw Człowieka
Europejski Trybunał Sprawiedliwości w Strasburgu
Europejski Trybunał Sprawiedliwości w StrasburguFoto: Wikipedia

Władze Rosji utrzymują, że zbrodnia katyńska była przestępstwem pospolitym i ulegającym przedawnieniu. Pytanie Trybunału umożliwia rewizję rosyjskiej kwalifikacji prawnej zbrodni katyńskiej, a w konsekwencji - po korzystnym dla polskiej strony wyroku - pełne jej wyjaśnienie przez Rosję.

Walka o zmianę kwalifikacji

Na publicznej rozprawie, w której wezmą udział przedstawiciele władz Polski i Rosji, Trybunał oceni, czy rosyjska prokuratura, prowadząc śledztwo w sprawie zbrodni katyńskiej, naruszyła m.in. art. 2 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Zakazuje on nie tylko "umyślnego pozbawiania życia", ale także - co wynika z dotychczasowego orzecznictwa Trybunału - nakazuje przeprowadzenie rzetelnego śledztwa w przypadku morderstwa.

Krewni ofiar zbrodni katyńskiej oskarżyli przed Trybunałem władze Rosji o to, że nie przeprowadziły skutecznego postępowania wyjaśniającego zbrodnię katyńską: nie dokonały należytej kwalifikacji prawnej tej zbrodni, nie ustaliły jej sprawców i nie wyciągnęły wobec nich konsekwencji. Ponadto oskarżają Rosję o poniżające traktowanie poprzez negowanie zbrodni katyńskiej jako historycznego faktu w wyrokach rosyjskich sądów.

Spośród pytań, które stronom na rozprawie zada Trybunał, jedno bezpośrednio dotyczy kwalifikacji prawnej zbrodni katyńskiej. Pytanie brzmi: - Czy masowy mord na polskich jeńcach można scharakteryzować jako "zbrodnię wojenną"?

Zgodnie z oficjalnym komunikatem władz Rosji, które w 2005 roku ogłosiły główny prokurator wojskowy generał Aleksandr Sawienkow, zbrodnia katyńska jest "wojskowym przestępstwem służbowym", ulegającym przez to przedawnieniu.

Rosjanie: - Nie było ludobójstwa

- Sprawa karna została zamknięta z powodu braku znamion przestępstwa, ponieważ ludobójstwo narodu polskiego nie miało miejsca ani na poziomie państwowym, ani w sensie prawnym - ogłosili Rosjanie, którzy we wrześniu 2004 roku umorzyli śledztwo ws. zbrodni katyńskiej, prowadzone w latach 1990-2004 przez Główną Prokuraturę Wojskową. Dokumentację śledztwa, jak i postanowienie o jego umorzeniu, utajniono. O śledztwo to Trybunał zapyta w kolejnym pytaniu do władz Rosji: - Czy państwo rosyjskie dopełniło obowiązku przeprowadzenia efektywnego śledztwa?

Uzasadnienie nielegalnie tajne

Istotnym wątkiem rozprawy będzie także ewentualne naruszenie art. 38 konwencji dotyczącego współpracy rosyjskich władz z Trybunałem. Dotyczy to odmowy rządu Rosji doręczenia na wezwanie Trybunału kopii decyzji o umorzeniu śledztwa katyńskiego. Rosjanie powołali się na utajnienie tego postanowienia, mimo że prawo międzynarodowe zabrania usprawiedliwiania odmowy współpracy z Trybunałem przez odwołanie się do przepisów prawa krajowego.

"Zaginieni" Polacy

W Strasburgu rząd Rosji będzie reprezentować wiceminister sprawiedliwości Federacji Rosyjskiej Georgij Matiuszkin, który już raz zanegował nie tylko charakter zbrodni katyńskiej, ale także jej istnienie. W piśmie do strasburskich sędziów z października 2010 roku stwierdził, że Rosjanie nie mają obowiązku wyjaśniać losu polskich obywateli, którzy - jak to określono - zaginęli w wyniku "wydarzeń katyńskich". Po tych słowach krewni ofiar zbrodni katyńskiej wycofali propozycję ugody z Rosjanami, którą Trybunał dopuszcza jako formę polubownego załatwienia skargi.

Tymczasem władze Rosji, przyjmując 5 maja 1998 roku Europejską Konwencję Praw Człowieka, zobowiązały się do przeprowadzania skutecznych postępowań wyjaśniających w przypadku, gdy doszło do zabójstw na terenie ich kraju lub - co dotyczy zabójstw popełnionych przed 5 maja 1998 roku - miały one miejsce w granicach ZSRR, którego prawnym następcą jest obecna Rosja. Pojęcie "skutecznego postępowania wyjaśniającego" można określić na podstawie już ugruntowanego orzecznictwa Trybunału. Chodzi tu m.in. o wyjaśnienie okoliczności morderstwa, a następnie ustalenie sprawców i adekwatne wyciągnięcie wobec nich prawnych konsekwencji.

To ostatnie jest uzależnione od nadania zbrodni katyńskiej odpowiedniej kwalifikacji prawnej. W ocenie polskich prawników nie ulega wątpliwości, że zbrodnia katyńska popełniona przez sowiecką Rosję na ok. 22 tys. polskich obywateli była - w świetle prawa międzynarodowego - przynajmniej zbrodnią wojenną i zbrodnią przeciwko ludzkości. Kwalifikację taką nadał w śledztwie ws. zbrodni katyńskiej IPN, który prowadzi je od 30 listopada 2004 roku, wskazując na pogwałcenie przez sowiecką Rosję obowiązujących ją w 1940 roku praw i zwyczajów wojennych, m.in. IV Konwencji Haskiej z 1907 roku (dotyczącą praw i zwyczajów wojny lądowej) oraz Konwencję Genewską z 1929 roku (dotyczącą traktowania jeńców wojennych).

Przed strasburskim Trybunałem skarżących będą reprezentowali dr Ireneusz C. Kamiński z Instytutu Nauk Prawnych PAN, ekspert Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka i wykładowca prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim; prawnicy Bartłomiej Sochański z kancelarii w Szczecinie (obaj przedstawią odpowiedzi na pytania zadane przez Trybunał), a także Roman Nowosielski z Gdańska i Anna Stawicka z Rosji. Na rozprawie będzie także zastępca prokuratora generalnego PRL z lat 1975-1987 i naczelny prokurator wojskowy z lat 1975-1984, gen. Józef Szewczyk, który jest autorem jednej ze skarg katyńskich z 2007 roku. Rząd Polski będzie reprezentować MSZ. Głos zabierze Jakub Wołąsiewicz, dyrektor Departamentu ds. Postępowań przed Międzynarodowymi Organami Ochrony Praw Człowieka. Doradzać mu będą ekspert prawa międzynarodowego prof. Krzysztof Swinarski i historyk IPN dr Sławomir Kalbarczyk.

Na rozprawie będą także krewni ofiar zbrodni katyńskiej m.in. Witomiła Wołk-Jezierska, córka zamordowanego w Katyniu oficera artylerii Wincentego Wołka oraz  Krystyna Krzyszkowiak, córka oficera policji, którego NKWD zamordowała w Twerze (dawniej Kalinin). Reprezentują one skargę złożoną w 2009 roku razem z innymi 10 krewnymi ofiar NKWD. Poza ich skargą Trybunał rozpatrzy skargę z 2007 roku, złożoną przez Jerzego Janowca i Antoniego Trybowskiego, syna i wnuka oficerów, jeńców obozu w Starobielsku, rozstrzelanych w Charkowie.

W pół godziny o narodowej tragedii...

Każda ze stron będzie miała po 30 minut na przedstawienie swojej argumentacji, po której sędziowie (będzie to tzw. Izba Trybunału, czyli siedmiu sędziów) mogą zadać jeszcze dodatkowe pytania. Rozprawa rozpocznie się o godz. 9. i będzie przeprowadzana w języku angielskim (z symultanicznym tłumaczeniem na język francuski, a także nieoficjalnie na język polski). Wyrok Trybunału ws. skarg katyńskich zapadnie najwcześniej na początku przyszłego roku.

O zbrodni katyńskej czytaj w serwisie

/
Czytaj także

To skandal. Rosjanie kłamią ws. Katynia

Ostatnia aktualizacja: 06.04.2010 16:45
Skandaliczna i oparta na nieprawdzie - tak prezes IPN określa odpowiedź władz rosyjskich ws. skargi katyńskiej złożonej w Europejskim Trybunale Praw Człowieka. Uważa, że to stanowisko "w jaskrawy sposób kłóci się z innymi oficjalnymi deklaracjami".
rozwiń zwiń
Czytaj także

Memoriał: Katyń to nie karta przetargowa

Ostatnia aktualizacja: 13.07.2011 15:55
Władze Rosji muszą przestać kwestię zbrodni katyńskiej traktować jak kartę przetargową w kontaktach z Polską - uważa szef sekcji polskiej Memoriału.
rozwiń zwiń