Historia

Sowieckie deportacje z krajów bałtyckich w 1941

Ostatnia aktualizacja: 14.06.2017 06:04
14 czerwca 1941 rozpoczęły się masowe deportacje obywateli Litwy, Łotwy i Estonii w głąb ZSRR. Na Syberię przesiedlono wówczas 18 tys. Litwinów, 15 tys. Łotyszy i 10 tys. Estończyków. Bilans ofiar sowieckiego panowania nad Bałtykiem miał wzrastać jeszcze przez pół wieku.
Audio
  • Estońskie dylematy w czasie II wojny światowej w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej" przedstawia dr Jan Kostrzak. (PR, 14.04.1999)
  • Litwa - okupacja sowiecka, audycja Katarzyny Kobyleckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej", wypowiada się prof. Jarosław Wołkonowski. (PR, 3.06.1998)
  • Łotwa w czasach okupacji sowieckiej, audycja Agnieszki Stecki z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej", mówi prof. Bronisław Makowski. (PR, 1.03.1999)
Deportacja Łotyszy do ZSRR w 1941 roku
Deportacja Łotyszy do ZSRR w 1941 rokuFoto: Wikimedia Commons/dp

Rozpaczliwe próby zachowania niepodległości

- Na początku II wojny światowej maleńkie państwa bałtyckie starały się za wszelką cenę utrzymać neutralność wobec walczących stron, jednak w ówczesnej sytuacji zachowanie neutralności, czy jakiejkolwiek politycznej podmiotowości nie było możliwe - mówił historyk i dyplomata w placówkach RP w Rydze i Tallinie dr Jan Kostrzak w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej".

Podpisany pod koniec sierpnia 1939 roku pakt Ribbentrop-Mołotow przesądzał sprawę niepodległości republik nadbałtyckich. Rządy Litwy, Łotwy i Estonii podejmowały rozpaczliwe próby zachowania niepodległości. Nadzieję na choć częściową suwerenność dawały podpisane pod koniec września 1939 między nimi a ZSRR układy o wzajemnej pomocy. De facto wymuszały one zgodę na stacjonowanie w republikach Armii Czerwonej.

Taktyka Stalina

Choć dawał nadzieję na zaspokojenie apetytu ZSRR, ten półśrodek nie był aktem "wspaniałomyślności" Stalina, a elementem jego przemyślanej strategii. Przywódca ZSRR odłożył inkorporację państw nadbałtyckich do czasu zakończenia wojny zimowej z Finlandią (która odrzuciła podobny układ, co ten zaproponowany państwom nadbałtyckim) i wyklarowania się sytuacji na zachodzie Europy.

- Łotysze z zapartym tchem śledzili bieg wydarzeń. Skrycie ochotnicy łotewscy przedostawali się do Finlandii by wesprzeć fińskie zmagania o niepodległość – mówił prof. Bronisław Makowski w audycji Agnieszki Stecki z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej".

Po klęsce Francji w czerwcu 1940 los państw nadbałtyckich był już przypieczętowany. ZSRR zaaranżowało wybory, które miały wyłonić w państwach nadbałtyckich rządy przychylne Stalinowi. Kreml wysłał nad Bałtyk specjalnych wysłanników, którzy mieli kształtować rozwój sytuacji. 20 lipca odwołany został prezydent Łotwy Kārlis Ulmanis. - Dwa dni później został deportowany w głąb ZSRR i ginie tam w niewyjaśnionych okolicznościach – wyjaśniał historyk.

Grabieże i prześladowania

Podobny los spotkał wielu intelektualistów i polityków z krajów nadbałtyckich. Rozpoczęła się grabieżcza polityka wobec podbitych terenów, zawoalowana "legalnymi" działaniami przysłanych przez Moskwę ludzi.

- 7 lipca 1940 zarządzający Bankiem Litewskim Drobnis, który podpisał rozkaz przekazania do Państwowego Banku ZSRR złota Litwy - mówił prof. Jarosław Wołkonowski w audycji Katarzyny Kobyleckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej".

Podobną politykę sowiecki okupant prowadzi w stosunku do Estonii. - Metody zastosowane do likwidacji struktur państwa estońskiego wykazują bliźniacze podobieństwo do metod stosowanych w latach 1939-1940 na zaanektowanych wschodnich terenach Rzeczpospolitej. W obydwu przypadkach zastosowano nadzwyczajny terror – wyjaśniał dr Jan Kostrzak.

Zmiana okupacji

Estończycy widzieli nadzieję na poprawę swojej sytuacji w ataku Niemiec na ZSRR w czerwcu 1941 roku. - Spontanicznie odbudowywano organy lokalnych estońskich władz państwowych, licząc że dobrze znani z 700-letniego sąsiedztwa Niemcy zezwolą na odbudowę w pełni estońskiego państwa – mówił dr Jan Kostrzak.

Estończycy mylili się: Niemcy utrzymali w mocy sowieckie przepisy o nacjonalizacji przemysłu i sami wprowadzili terror wobec ludności żydowskiej i osób podejrzanych o współpracę z komunistami. Skala terroru była jednak o wiele mniejsza i wielu Estończyków sympatyzowało z III Rzeszą.

50 lat panowania Moskwy

W 1944 Armia Czerwona wyparła Wehrmacht z krajów nadbałtyckich i ponownie wcieliła je do ZSRR. Do połowy lat 50. w państwach tych działał partyzancki antysowiecki ruch oporu. Wolność Litwie, Łotwie i Estonii przyniósł dopiero początek lat 90. XX wieku.

Posłuchaj audycji poświęconych okupacji sowieckiej w państwach nadbałtyckich z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej"

bm

Czytaj także

Bałtycki łańcuch żywych rąk

Ostatnia aktualizacja: 23.08.2024 05:30
- Setki ludzi na Litwie, Łotwie i w Estonii wzięło udział w protestach przeciwko tajnym protokołom układu między Hitlerem i Stalinem, na mocy których wspomniane państwa straciły niepodległość - donosił korespondent radia BBC.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Radziecka ekspansja w Estonii

Ostatnia aktualizacja: 18.10.2013 06:00
Od paktu Ribbentrop – Mołotow z rozgraniczeniem stref wpływów pomiędzy III Rzeszą a ZSRR, przez układ Związku Radzieckiego z krajami bałtyckimi, aż do przejęcia władzy. 18 października 1939 roku Armia Czerwona wkroczyła do Estonii.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Operacja "Wiosna". Radzieckie deportacje Litwinów

Ostatnia aktualizacja: 22.05.2024 05:45
22 maja 1948 roku na Litwie rozpoczęła się operacja masowej deportacji pod kryptonimem "Wiosna". Zesłania w ciągu dwóch dni trwania akcji objęły blisko 40 tysięcy Litwinów.
rozwiń zwiń